'Het besef moet doordringen dat afwijkingen gewoon zijn'

De bedoelingen waren goed natuurlijk, twintig jaar geleden. Een handboek dat klip en klaar psychiatrische stoornissen zou beschrijven aan de hand van waarneembare symptomen, opdat psychiaters overal ter wereld hetzelfde bedoelden als ze spraken over een dwangstoornis of een autist. DSM-4 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) leek een sprong voorwaarts na eerdere versies van het handboek, die vooral oorzaken benoemden.

Maar de makers waren naïef. Psychiater Allen Frances (70), die de leiding had over DSM-4, trekt nu als een kruisridder de wereld rond om te waarschuwen voor rampzalige gevolgen van goede bedoelingen.

'Iemand moest wat doen', zegt hij, in een verbluffend interview van Ranne Hovius, deze maand in Psychologie Magazine. Want de beschrijvingen die hij en de zijnen in DSM-4 maakten, met name die voor ADHD en Asperger, leidden wereldwijd tot miljoenen nieuwe 'patiënten' en pillenslikkers. Tot een golf van - met name jonge - arbeidsongeschikten en bankzitters. Het aantal ADHD'ers verdrievoudigde wereldwijd, het aantal Aspergers werd twintig keer zo groot. Mensen die ervan overtuigd raakten dat ze ziek waren en niet tot normale opleidingen en werk in staat. Gestempeld, voor altijd.

Asperger
Wat je hebt en of je het wel hebt is dus in hoge mate afhankelijk van de ijver en classificeerzucht van handboekmakers. Deze week is het autismeweek, waarin sympathie wordt gevraagd voor de getroffenen. Maar een deel van de patiënten, die met het syndroom van Asperger, verliest z'n label. Asperger verdwijnt uit DSM-5, die in mei verschijnt. Voortaan valt Asperger onder autismespectrumstoornissen, die je in lichtere of ernstiger mate kunt hebben.

Het handboek wordt al lang niet meer alleen gebruikt door psychiaters, maar ook door psychologen, coaches, leerkrachten en rechters. De DSM-diagnoses werden ijkpunten voor verzekeraars, en bij de aanvraag van 'rugzakjes' in het onderwijs. Zonder diagnose geen doorverwijzing, therapie, vergoeding en medicijnen. De farmaceutische industrie, zegt Frances, 'misbruikte DSM-4 om mensen ervan te overtuigen dat ze ziek waren'. Vooral kinderen, want heb je die eenmaal aan de pillen, dan houd je ze lang als klant.
Frances schat nu dat slechts bij dertig procent van de ADHD'ers de diagnose zinvol is.

Hogere drempels
Hij klinkt als een boetvaardige. 'We hadden de drempels voor ADHD veel hoger moeten leggen', zegt hij, 'en duidelijke waarschuwingen moeten toevoegen tegen het diagnosticeren van alledaagse problemen als psychiatrische stoornissen.'

De tijd is nabij is dat iedereen een psychiatrische stoornis heeft, denkt Frances. Van de DSM-5 verwacht hij weinig goeds. Daarin zal de scheidslijn tussen echte stoornissen en 'worried well' - problemen die gewoon bij het leven horen - nóg vager zijn, voorspelt hij. Mensen die, zoals hijzelf, één keer per week een vreetbui hebben, krijgen de diagnose binge eating disorder. Kinderen met flinke driftbuien - welk kind heeft ze niet? - lijden straks aan temper dysregulation disorder. Leerkrachten zullen zeggen dat hun werk nóg zwaarder is geworden, met zoveel kinderen met een stoornis in de klas.

Pilletjes
Daar zullen dan ook wel weer pilletjes tegen gevonden worden. Het beroep op de geestelijke gezondheidszorg zal verder toenemen. En het akelige is: het zijn vooral de ernstige patiënten die daaronder lijden, want de behandelingen van mensen met schizofrenie, psychosen en ernstige depressie komt uit dezelfde pot, waarvan de bodem in zicht is. Alsof je tegen mensen met kanker moet zeggen: sorry, maar er waren zoveel grieppatiënten, dat we u niet meer kunnen helpen.

Terug naar normaal heet het boek waarin Allen Frances de wereld waarschuwt. Ja, laten we de grenzen van normaal weer eens wat oprekken, goed idee. Maar hoe doen we dat? De belangen zijn te groot. Veel uitkeringen zijn verstrekt op basis van een label. Van de vele particuliere adviesbureautjes hoeven we geen terughoudendheid te verwachten, het is hun brood en ze zien graag tevreden klanten. Het is te hopen dat, zoals Frances voorspelt, steeds meer psychiaters de DSM links zullen laten liggen; zij zijn zelf wel in staat om zelf de ernst van klachten te beoordelen.

De grootste vermindering is mogelijk in het onderwijs. Daar moet het besef doordringen dat afwijkingen gewoon zijn. Dat je nu eenmaal drukke, eenzelvige, dromerige en agressieve kinderen hebt. Als een kind lastig is in de klas, betekent het niet dat het een ziekte heeft en pillen moet slikken. 'Terug naar normaal': een mooi thema voor bijscholingscursussen voor leraren op de basisschool.

_{Aleid Truijens is columniste voor de Volkskrant. Ze schrijft elke maandag een column.}

undefined