Vier vragenHet anti-stikstofpakket
Het anti-stikstofpakket: aantrekkelijk plan of aangekondigde mislukking?
Gedwongen door de rechter treft het kabinet maatregelen om de stikstofuitstoot in te perken. Anders mocht er amper meer gebouwd worden en zou de landbouw moeten krimpen. Kunnen bouwers en boeren nu voort?
1. Welke maatregelen neemt het kabinet?
De verlaging van de maximumsnelheid naar 100 kilometer per uur op alle snelwegen waar automobilisten nu nog 120 of 130 mogen rijden, is de enige maatregel waarmee het kabinet de stikstofuitstoot heel snel kan verlagen. De generieke snelheidsbeperking gaat in zodra de nieuwe verkeersbordjes klaar zijn, vermoedelijk in januari of februari volgend jaar. Tussen 19 en 6 uur blijft de huidige maximumsnelheid gelden. ’s Nachts langzamer rijden bespaart namelijk niet zoveel stikstof.
De meeste stikstofwinst hoopt het kabinet te behalen door boeren op te dragen minder eiwit in hun veevoer te stoppen. Volgens de Wageningse expert Jan Dijkstra produceren koeien die 10 procent minder eiwit binnenkrijgen tot wel 15 procent minder ammoniak (stikstof). Als alle boeren volledig meewerken, kan eiwitarmer veevoer drie keer zo veel stikstofruimte opleveren als het verlagen van de maximumsnelheid.
Het kabinet kondigde woensdag ook maatregelen aan die geen stikstof besparen. Minister Carola Schouten wil bestuderen of de beschermde status van kleinere natuurgebieden ingetrokken kan worden als ze ‘door hun omvang en ligging structureel zwak zijn en blijven’, schrijft ze in de kabinetsbrief. Daarvoor moet Nederland wel toestemming vragen aan Brussel. Ook wil het kabinet alle bouwprojecten en bedrijfsuitbreidingen die sinds medio 2015 ten onrechte een vergunning hebben gekregen (op grond van het door de rechter afgeschoten stikstofbeleid), alsnog legaliseren.
2. Hoe zit het met de handhaving?
De controle op de maximumsnelheid loopt waarschijnlijk via bestaande trajectcontroles en flitspalen langs de snelwegen waar nu nog 120 en 130 gereden mag worden. Deze worden afgesteld op de nieuwe, lagere snelheidslimiet. Minister Cora van Nieuwenhuizen (VVD) lijkt niet van plan strenger te gaan controleren. De standpuntverklaring van haar partij luidt: ‘Snelheidscontroles zijn er voor de verkeersveiligheid. Niet om milieudoelstellingen te halen.’
Hoe het kabinet de uitvoering zeker wil stellen van de andere belangrijke maatregel, aangepast veevoer, is niet duidelijk. Schouten spreekt in haar Kamerbrief van ‘doelvoorschriften’ en ‘maatregelen die het voor de boeren aantrekkelijk maken om hiermee aan de slag te gaan’. Het kabiet wil het aan de boeren zelf overlaten hoe ze aan dit wettelijke voervoorschrift voldoen.
Mislukking
De naleving is moeilijk te controleren, en dat garandeert een mislukking, meent advocaat Valentijn Wösten, die in de rechtbank vaak het milieubelang verdedigt. ‘De veehouders zeggen keer op keer dat er helemaal geen stikstofprobleem is. Iets waar je niet in gelooft, ga je ook niet uitvoeren. Dat hebben we ook gezien met de luchtwassers. Die hebben in de praktijk veel minder effect dan op papier, omdat boeren ze niet goed onderhouden en in een aantal bewezen gevallen de apparaten niet eens aanzetten.’
Veevoederexpert Jan Dijkstra van de Wageningen Universiteit legt uit dat eiwitarmer veevoer niet per se duurder is, maar dat het wel meer werk is om de voersamenstelling goed uit te kienen. Als een boer dat niet zorgvuldig doet, gaan de koeien minder melk geven en dat kost geld. Melkveehouders geven hun vee nu meer eiwit dan noodzakelijk om er zeker van te zijn dat hun koeien hun maximale melkproductie bereiken. Onder het motto: ‘beter te veel eiwit dan te weinig’, produceert hun veestapel onnodig veel ammoniak, maar boeren voelen geen enkele prikkel om het anders te doen. En wie gaat het nieuwe veevoedervoorschrift überhaupt controleren? Op landbouwinspectiediensten als de NVWA is sterk bezuinigd, waardoor de pakkans zelfs bij echte wetsovertredingen klein is.
3. Houdt dit nieuwe stikstofbeleid wél stand voor de rechter?
Het kabinet wilde daar graag zeker van zijn en heeft daarom juristen om advies gevraagd. Blijkbaar hebben de ministers er voldoende vertrouwen in dat hun stikstofrekensom ook in de rechtbank opgaat. Wat betreft het veevoer is dat nogal twijfelachtig, omdat de maatregel vrijblijvend lijkt. Het is de vraag of een rechter een of ander ‘boerenconvenant’ of herenakkoord zal accepteren als afdoende compensatiemaatregel voor de stikstofuitstoot van woningbouw en wegenaanleg.
De snelheidsbeperking lijkt juridisch beter te verdedigen – als adequate stikstofbesparing – omdat dit een wettelijk gebod is dat gecontroleerd gaat worden. Advocaat Wösten meent desondanks dat ook deze vlieger in de rechtbank niet zal opgaan. Volgens hem moet stikstofcompensatie juridisch gezien altijd direct gerelateerd zijn aan het project waarvoor compensatie nodig is. Dat is bijvoorbeeld zo als de ene boer de stikstofrechten van een andere, stoppende boer koopt, maar niet als een gemeente een woonwijk wil neerzetten door de stikstofruimte van een snelheidsverlaging in de buurt op te souperen.
Direct verband
De snelheidsverlaging en de woonwijk hebben geen direct verband met elkaar, dus de stikstofbesparing dankzij het een kan niet ten bate van het ander worden ingezet, aldus Wösten. Klopt die redenering, dan zal de rechter het landelijke stikstofregister, dat het kabinet wil opzetten om dergelijke uitruilen mogelijk te maken, niet goedkeuren.
Het achteraf legaliseren van bouwprojecten waarvoor nooit stikstofcompensatie heeft plaatsgevonden, kan volgens Wösten al helemaal niet door de beugel. Vooral niet omdat het kabinet dit wil doen in de vorm van een soort generaal pardon. ‘Het openbaar bestuur hoort per project de stikstofschade in kaart te brengen.’
4. Kan er echt gesneden worden in het aantal natuurgebieden?
Het is een scalp die de VVD heeft binnengesleept: het kabinet gaat kijken of er gesneden kan worden in het aantal Natura 2000-gebieden. Nieuw is dat zeker niet. Al veel langer gaan er stemmen op om de ruim 160 natuurgebieden te herschikken of zelfs af te schaffen.
Er is één probleem: het is eerder al tevergeefs geprobeerd. Zo is er in het verleden op het ministerie van Landbouw bekeken of kleine, moeilijk in stand te houden gebieden als Liefstinghsbroek in Groningen en Binnenveld bij Ede-Wageningen niet afgeschaft konden worden. Als compensatie zou het daar bedreigde blauwgrasland dan verplaatst worden naar een ander Natura 2000-gebied. Het plan bleek juridisch en praktisch zo gecompliceerd dat de poging weer werd afgeblazen.
Het is ook zeer de vraag of de Europese Commissie coulant zal zijn. Nederland heeft zelf de Natura 2000-gebieden aangewezen en vervolgens te weinig gedaan aan natuurbeheer. Toen premier Jan Peter Balkenende in 2009 probeerde om weer van enkele gebieden af te komen, kreeg hij in Brussel te horen dat Nederland eerst maar eens beter natuurbeleid moest voeren.
Wat u verder nog moet weten over de stikstofcrisis
Door de stikstofcrisis liggen veel bouwplannen in Nederland stil. In de politiek gaan stemmen op om de veestapel te beperken. Hoe schadelijk is stikstof eigenlijk? Zes vragen.
De verlaging van de maximumsnelheid op alle wegen naar 100 kilometer per uur is volgens premier Mark Rutte een onvermijdelijk offer om de stikstofcrisis het hoofd te bieden. ‘Ik baal er ongelooflijk van.’
Sommige automobilisten zullen óók flink balen van de verlaging van de maximumsnelheid naar 100 kilometer per uur, die het kabinet woensdag aankondigde. Toch zijn er voordelen.
De landbouwsector is ontevreden over de totstandkoming van de stikstofmaatregelen van het kabinet. Ondertussen eisen Bouwbedrijven honderden miljoenen euro’s schadevergoeding van de overheid wegens de problemen met het beleid rond stikstof en pfas-chemicaliën. Dit zijn de reacties van de boeren en de bouwers.
De koe heeft het gedaan, de laatste tijd. Ze stoot stikstof uit, methaan en CO2. In de discussie over het redden van het milieu wijzen experts op de noodzaak boerderijen met koeien te sluiten. Maar het kan ook anders.
