Het andere Irak: poenig, hoog, exhibitionistisch

ERBIL - Het gaat geweldig in Irak! Bomaanslagen, sektarische strijd, Al Qaida dat hele steden verovert? Het zal best. Het geldt allemaal niet voor 'Het andere Irak', zoals de autonome Koerdische regio in Irak zichzelf omschrijft op een website die - met succes - buitenlandse investeerders tracht te lokken. Het andere Irak is booming.

Rijd een rondje over de 60 Meter Road, een van de nieuwe ringwegen in de Iraaks-Koerdische hoofdstad Erbil, en je weet niet wat je ziet. De Empire Business Tower staat te glimmen van trots naast het bijna zo hoge Divan Hotel - 286 dollar voor een single room zonder ontbijt. Links en rechts zijn wijken met villa's en luxe appartementen verrezen met namen als Dream City, Italian Village, Royal Villas en Empire World. Internationale hotelketens streken de afgelopen drie jaar neer in Erbil. Marriott en Sheraton komen eraan, Clairmont en Kempinski. Hilton bouwt zelfs op twee plekken.

Een eindeloos peloton luxe terreinwagens - bijna allemaal wit, veel Toyota's - beweegt zich soepel over de ringwegen, die zijn voorzien van verkeerslichten met een efficiënt aftelsysteem. Honderden auto's staan geparkeerd bij de Family Mall, het grootste van de moderne winkelcentra die de stad de afgelopen paar jaar hebben verrijkt. Carrefour, Mango, DKNY en nog zo'n 120 internationale merken verlokken hier de nieuwe Koerdische middenklasse. Ter verpozing is er het voetbalveldgrote Food Court en na afloop kunnen de kinderen geld verbrassen met de speeltoestellen van Family Fun.

De bestuurders van het andere Irak hebben, al spelende met hun stedenbouwkundige blokkendoos, onmiskenbaar Dubai in gedachten. Poenig, hoog, exhibitionistisch. De skyline van Suleimaniya, de tweede stad van Iraaks Koerdistan, wordt gedomineerd door de Grand Millennium, een blauwe toren met gebogen rug: zonder gêne heeft de architect het zevensterrenhotel Burj Al Arab gekopieerd, het beeldmerk van Dubai.

'Wij willen het toeristische centrum van de regio worden', zegt Ahmed Mufti (32), financieel-directeur op het ministerie van Oliezaken en voorheen adviseur van premier Barham Salih. Hij wijst op entertainment en horeca. Mufti, een in Nederland opgeleide ingenieur: 'Nachtclubs wordt hier niets in de weg gelegd.'

Erbil was een soort groot, suffig dorp, maar het begint zowaar een stad met elan te worden. Het zaadje van dit succesverhaal werd geplant op het dieptepunt van ellende, de Golfoorlog van 1991. Om de opstandige Koerden te beschermen tegen de wraak van Saddam Hussein stelde de Amerikaanse troepenmacht een no-flyzone in boven het noorden van het land. De Koerdische autonomie was daarmee een feit.

Toch modderden de Koerden nog jaren voort, met steeds de dreigende aanwezigheid van Saddam in Bagdad. Zelfs nadat diens regime in 2003 was verjaagd (en de ook voor Koerdistan geldende sancties tegen Irak werden opgeheven), duurde het nog even voordat de Koerden een avontuur begonnen dat vanaf 2007 resulteerde in een opzienbarende spurt. Inmiddels is Iraaks Koerdistan een van de snelst groeiende regio's ter wereld.

Terwijl de rest van Irak wegzonk in sektarisch geweld, bleef het in het Koerdische noorden - tot op heden - rustig en veilig. Een oase van vrede in een explosieve omgeving. Er kwamen een oliewet en een investeringswet. Met Bagdad werd afgesproken dat 17 procent van de olie-inkomsten naar Erbil zou gaan. Toen ging het snel.

De boodschap van Sarbast Mantik, woordvoerder van de Investment Board, is dus: we zijn goed bezig hier. Hij bewijst het met A4'tjes vol statistieken en een enthousiasmerende cd-rom, bestemd voor buitenlandse ondernemers.

Sinds 2007 werd er 32 miljard dollar geïnvesteerd in de Koerdische regio. Hiervan kwam zo'n 6 miljard van buiten Irak. Let wel, benadrukt Mantik, dit staat los van de grootste inkomstenbron, de oliesector. Daarvoor hanteert de overheid een aparte, nogal ondoorzichtige boekhouding.

Koerdistan is een belastingparadijs en legt buitenlandse investeerders in de watten. Investeringen zijn de eerste tien jaar belastingvrij en alle winsten mogen uit het land worden meegenomen. 'We hebben de vriendelijkste investeringswet van het Midden-Oosten', zegt Ahmed Mufti.

Het bleef niet zonder resultaat. Zeker sinds Erbil in 2010 een moderne luchthaven kreeg (en zijn eerste vijfsterrenhotel), is het een komen en gaan van zakenlieden. Zij zijn het die al die hotelkamers vullen. Ook Suleimaniya heeft inmiddels een internationaal vliegveld, Dohuk volgt in 2015. De groei van het bruto nationaal product schommelt rond de 10 procent jaarlijks.

Veel van de investeerders komen uit Turkije, tevens de grootste handelspartner. De Turkse premier Tayyip Erdogan is dikke mik met de Koerdische president Massoud Barzani, voor wie een onafhankelijke Koerdische staat volstrekt geen urgentie heeft. Na de Turken komen de Arabische buurlanden. Ook westerse ondernemingen hebben de mogelijkheden van de Koerdische regio ontdekt. De dinars klotsen, kortom, tegen de plinten op.

Vloek van de olie

Juist dat is de keerzijde van het verhaal. De bron van het succes is zwart en kleverig, en daarom dreigt voor Koerdistan de vloek van de olie. Gemakkelijk verdiend oliegeld kan een samenleving lui maken. Koerdistan dreigt een 'rentenierstaat' te worden, waarin politici de burgers tevreden houden door kwistig te strooien. Ook in dit opzicht volgen de Koerden het voorbeeld van de rijke Golfstaten.

De groei is vooral van beton: bouwen, bouwen, bouwen. Goederen worden nauwelijks geproduceerd. Van een dynamisch marktsysteem is nog geen sprake. Van de bevolking is 70 procent afhankelijk van de overheid, met een salaris of uitkering. De zekerheid van het ambtenarenpensioen fnuikt de ondernemingszin.

'Wat exporteert de regio, behalve olie? Vrijwel niets', zegt Denise Natali, Irakexpert van het Center for Strategic Research in Washington. 'Ze importeren al hun voedsel. Zelfs de tomaten komen uit Turkije. Terwijl de grond uiterst vruchtbaar is, het was vroeger de graanschuur van het Midden-Oosten.'

De landbouw werd kapotgemaakt door Saddam Hussein, die vierduizend dorpen liet vernietigen. De kinderen van de boeren zijn opgegroeid in de stad en hebben intussen andere beroepen. Natali: 'Ik heb nooit een rentenierstaat gezien die het is gelukt de landbouw terug te brengen.'

In nog een opzicht volgt 'het nieuwe Dubai' het voorbeeld van de Golfstaten. Veel van het ongeschoolde werk wordt gedaan door arbeiders en werksters uit Zuid-Azië. Zelfs in de hotels van Erbil is de kans groot de cappuccino geserveerd te krijgen door een jonge Indiër.

'Ze maken van Erbil één grote shopping mall, net als in Dubai', zegt hoofdredacteur Asos Hardi van Awani, een onafhankelijke krant. Met 'ze' bedoelt hij de politieke elites. 'Iedereen wordt afhankelijk van de overheid. Ze zien graag luie mensen, die geld krijgen en hun mond houden. Het model van de Golfstaten, waar de koninklijke familie alles in handen heeft en de burger een redelijk goed leven leidt. Je hebt een dure auto en een dienstbode uit Sri Lanka. Maar economisch heb je niets. Behalve olie. En mooie gebouwen.'

Diversificatie

Ook de overheid lijkt de kwetsbare kanten van het succesverhaal te beseffen. Er worden conferenties belegd over diversificatie, de grote opgave voor de Iraaks-Koerdische economie.

'We moeten veranderen van een consumerende in een producerende samenleving', zei minister van Buitenlandse Zaken Falah Mustafa Bakir onlangs voor een internationaal gehoor. 'Dat is het voordeel van de late starter', stelt Irakexpert Natali. 'Ze zien in andere landen waartoe afhankelijkheid van olie leidt.'

De overheid geeft volgens topambtenaar Mantik voorlopig geen vergunningen meer voor huisvestingsprojecten. Die omvatten nu de helft van alle investeringen. De waarde van het onroerend goed ging al een paar keer over de kop. Potentiële investeerders worden beleefd verwezen naar de drie speerpuntsectoren: industrie, toerisme en landbouw.

Dynamiek moet ook komen uit het onderwijs. Topinstellingen als de American University (AUIS) in Suleimaniya, waar 95 procent van de docenten uit de VS komt, kweken het kader van het nieuwe Koerdistan. AUIS-voorlichter Bzhar Boskani: 'Onze studenten functioneren op internationaal niveau. Ze spreken vloeiend Engels en voelen zich wereldburgers.'

Daar staat tegenover dat instituten als de AUIS kunnen bijdragen aan de groeiende maatschappelijke tweedeling, een onvermijdelijk bijverschijnsel van deze fase van ontwikkeling. Buiten de steden sjokt vooralsnog het oude, tribale Koerdistan voort.

'Er wordt een parallelle wereld gecreëerd', zegt Mariwan Kanie, Koerd en docent Arabische cultuur aan de Universiteit van Amsterdam. 'De elite scheidt zich af van de rest van de samenleving, met eigen scholen en ziekenhuizen. In compounds als German Village en Dream City wonen Koerden met een aparte levensstijl. Dat voedt de ontevredenheid.'

Schuin tegenover Dream City, aan de andere kant van de 40 Meter Road, ligt het bouwterrein van Downtown Erbil, de grootste investering ooit gedaan in het andere Irak. De glimmende brochure toont een adembenemend project met appartementen, winkelcentra, kantoren en een heuse Twin Towers, elk 70 verdiepingen hoog. Op daken zijn zwembaden getekend, in het midden een Central Park.

Bouwer is Emaar uit de Emiraten, het bedrijf dat Dubai de hoogste toren ter wereld gaf, de Burj Khalifa. Het verkoopkantoor is al open; wie er binnen gaat, krijgt meteen een formulier voor de neus waarop het gewenste aantal slaapkamers kan worden aangekruist. Waarde van het project: 3 miljard dollar.

'Downtown Erbil wordt een fantastisch nieuw stadscentrum', belooft de brochure. 'Een veilige, geborgen stedelijke oase die generaties lang groei kan waarborgen. Met groene parken, plaza's en een rijkdom aan winkels en amusement wordt een echte gemeenschap geschapen waar mensen willen leven, werken en spelen.'

Dutch Delta City

Van den Berg Groep uit Kampen begint dit jaar met de bouw van Dutch Delta City, langs een van de ringwegen van Erbil. Het betreft vijf woontorens met 472 appartementen en 2.600 vierkante meter aan bedrijfsruimte. Volgens directeur André Lageweg is het architectenbureau 3,5 jaar geleden 'bij toeval' in Koerdistan begonnen, via een uit het gebied afkomstige werknemer. Inmiddels heeft Van den Berg een kantoor in Erbil.

De ervaringen met Koerdistan zijn goed, zegt Lageweg. 'De cultuur is gastvrij, ook zakelijk gezien. Je moet eerst relaties opbouwen. Daarna is het plezierig werken.'

De Nederlandse handelsbelangen in de Koerdische regio worden sinds september 2012 - dat is rijkelijk laat - bevorderd door Jeroen Kelderhuis, als 'laptopdiplomaat' in Erbil gedetacheerd vanuit de ambassade in Bagdad. De Nederlandse activiteit komt 'mondjesmaat' op gang, zegt hij. Zorgen over de veiligheid - onterechte zorgen - maken investeerders huiverig. Mogelijkheden zijn er volop.

VBG Volendam, een groep van 63 ondernemingen, houdt sinds november kantoor in Erbil. De groep verkoopt, zegt woordvoerder Ed Tonneman, 'diepvrieskip, Mercedessen, 30 kilometer ringweg, elektra, sociale woningen' en veel meer.

undefined