'Heren, wat zijn we van plan'

In het afgelegen industriegebied doemt een file op van langzaam rijdend verkeer. De auto's schuifelen door een stalen hekwerk het omheinde terrein binnen en maken een rondje langs veelal uitdagend geklede vrouwen in bushokjes. De meeste chauffeurs zijn 'drooggeilers', mannen die alleen maar kijken.

De auto's moeten zoveel mogelijk blijven rijden. Stoppen mag alleen voor een korte onderhandeling met een prostituée via het raampje van het rechterportier. De vrouw kan instappen, waarna de chauffeur zijn auto op een ander deel van de tippelzone moet parkeren. Daar, omgeven door betonnen muren en stalen platen, wordt de man in een kwartier 'afgewerkt'.

Op het circuit met de wachthokjes is één parkeerplaats, maar daarvan mag geen gebruik worden gemaakt. Ook niet om een wandelingetje langs de vrouwen te maken. Vanuit het donker komt een politieauto zonder lichten aangieren. 'Wegwezen hier', roept een agente met hoorbare walging. Bij velen staat het kinderstoeltje op de achterbank.

De file trekt die avond langs ruim twintig kleumende prostituées. Monique zal later uitleggen dat de meesten 'travo' (travestiet) of 'omgebouwd' (transseksueel) zijn. Zij en hooguit vijf anderen zijn echt vrouw. Toch ontstaan er vrijwel nooit problemen over het ware geslacht van de prostituée. De mannen weten drommels goed wat ze in de auto halen. Vaak geven de travo's met een teken aan wat ze tussen hun benen hebben.

We rijden met Monique het terrein af. Na een paar honderd meter rijdt een politieauto ons klem. Vier agenten, van wie twee in burger, springen eruit. 'Heren, wat zijn we van plan?', vraagt een van hen. Ze zijn gewaarschuwd door hun collega's op de tippelzone die twee mannen met een vrouw van het terrein zagen gaan. Monique verklaart dat het goed zit. Toch achtervolgt een ander politiebusje ons tot de plaats van bestemming: McDonald's.

Sinds 1 januari is er een officiële, speciaal ingerichte tippelzone in Amsterdam. De gemeente heeft drie miljoen gulden besteed aan de plaats waar vrouwen, en varianten daarop, veilig kunnen tippelen, zonder dat ze omwonenden tot last zijn. Na veel protesten, omzwervingen en juridisch gehakketak kwam die plaats er in het westelijk havengebied, op meer dan een kwartier lopen van de dichtstbijzijnde bebouwing in de wijk Slotermeer. In de directe nabijheid zijn spoorlijnen, sportvelden en volkstuintjes.

De tippelzone in Amsterdam is niet de eerste in Nederland, maar vanwege het massief verzet ertegen wel de meest geruchtmakende. Utrecht had in 1986 de wereldprimeur. Daarna volgden Rotterdam en Den Haag. Groningen, Arnhem en Heerlen worstelen nog met de ontwikkeling van een speciaal gebied voor tippelaarsters.

Nergens komt zonder slag of stoot een zone waar prostituées hun diensten legaal langs de weg mogen aanbieden. Ook de buurt rond de Europaboulevard in Utrecht had bedenkingen. Maar al snel bleek dat de tippelzone geen criminaliteit aantrekt, maar juist voorkomt. Er wordt minder ingebroken, want 's avonds zijn er altijd mensen op straat. Iedereen is tevreden.

In Utrecht tippelen de vrouwen op een brede, met bomen omzoomde weg langs een industrieterrein, met slechts één inrit voor auto's. Aan het Merwedekanaal, de achterzijde van 'de baan', zijn veertien krappe afwerkplekken. Prostituées beschouwen deze tippelzone als een natuurlijkere en toegankelijkere omgeving dan het 'concentratiekamp' in Amsterdam, waar vrachtwagenchauffeurs hun trucks niet door de scherpe bochten kunnen manoeuvreren.

Veel vrouwen uit de hoofdstad werken liever in Utrecht, zegt Mariska van Keulen van de stichting HAP (Huiskamer Aanloop Prostituées). Ze heeft bijna alle gemeenten uitgelegd wat nodig is voor een succesvol beleid. Ook vanuit het buitenland is er veel belangstelling. 'Vorige maand was een delegatie uit Madrid op bezoek. Stinkend jaloers waren ze.'

Vier factoren bepalen volgens Van Keulen het succes van een tippelzone. Belangrijk is dat het tippelen een legale grondslag heeft in de Algemene Politie Verordening. Op de zone moet een gelegenheid, 'een huiskamer, zijn waar de vrouwen op adem kunnen komen, condooms kopen, spuiten ruilen en een arts of politie-agent kunnen raadplegen. Goede bereikbaarheid met het openbaar vervoer is een andere vereiste. Onmisbaar zijn ten slotte goede contacten met de politie, zodat buurt en vrouwen er van op aan kunnen dat meteen op meldingen wordt gereageerd.

Tegen delegaties die twijfelen over de opzet, zegt Van Keulen: 'Het fenomeen tippelen bestaat, hoe dan ook. Bij een verbod gaan ze naar plaatsen, waar je het liever niet hebt. Bovendien kost het opjagen van de vrouwen veel geld. Dan kan je het beter goed regelen.'

Door een goede regeling kunnen de tippelaarsters onder veiliger omstandigheden werken. Op een tippelzone is meer sociale controle. Vrouwen kunnen elkaar sneller waarschuwen voor mannen die moeilijkheden veroorzaken. Zo heeft de prostituée geen beschermer nodig die noteert in welke auto ze stapt, aldus Van Keulen.

Ondanks de positieve berichten uit Utrecht en Den Haag heeft Amsterdam er lang over gedaan om een tippelzone in te richten. De gemeente heeft de vrouwen jarenlang opgejaagd en gedoogd achter het Centraal Station, totdat in 1995 een tijdelijke tippelzone aan de Oostelijke Handelskade kwam. De officiële tippelzone die dit jaar aan de Theemsweg in gebruik werd genomen, voldoet aan de voorwaarden die Van Keulen stelt. Toch heeft zij kritiek: de hekken zijn er erg dominant aanwezig.

Vijf maanden is te kort om een definitief oordeel te vellen. Zeker is dat de belangstelling voor de Theemsweg nog niet overweldigend is. Aan de Oostelijke Handelskade was een populatie van ongeveer negentig vrouwen, zegt Hilde Blonk, coördinator van het Mirjam-huis, de huiskamer in Amsterdam. Op de tippelzone lopen tot nu toe zo'n dertig hoeren.

Ambtenaar Maria Cuartas, die de tippelzone namens de gemeente in de gaten houdt: 'Ik was er pas nog 's nachts op bezoek. Het was druk. Ik telde er zo'n veertig vrouwen. Maar het is de afgelopen winter gewoon te koud geweest om te zeggen hoe het gaat lopen.'

Mariska van Keulen merkt dat een aantal vrouwen bij haar op de baan verschijnt, waardoor Utrechtse prostituées zich beklagen over oneerlijke concurrentie uit de hoofdstad. Andere vrouwen blijken gewoon in de Amsterdamse binnenstad te tippelen. Ambtenaar Cuartas bevestigt dat ze op haar nachtelijke inspectie vier tippelaarsters achter het Centraal Station zag staan, van wie ze er twee eerder op de avond op de Theemsweg was tegengekomen.

Mannen weten precies waar ze moeten zijn; er is een sterk informeel circuit onder hoerenlopers. Riko Harley van hoerenvakbond De Rode Draad noemt dat niet meer dan logisch. 'Veel klanten pikken liever iemand echt van de straat op. Denk je dat het leuk is op de tippelzone met al die politie erbij?' Ze geeft toe dat de vrouwen die hierop inspelen hun eigen veiligheid ondermijnen.

Op officiële tippelzones is aantoonbaar minder geweld tegen vrouwen. In Groningen werden afgelopen jaar nog twee vrouwen vermoord. Van de zone op de Oostelijke Handelskade in Amsterdam kwamen regelmatig meldingen over mishandeling en verkrachting. Op de Theemsweg zijn nog geen incidenten geregistreerd. De afwerkplaatsen zijn dicht bij elkaar. Als er iets mis gaat, wordt dat gehoord. 'Er is broodnijd, maar ook veel solidariteit onder de vrouwen', zegt Hilde Blonk van het Mirjamhuis in Amsterdam. 'Toch blijft het een beroep met gigantische risico's.'

Het heeft even geduurd voordat Monique naar de afgelegen tippelzone aan de Theemsweg ging. Nadat de zone aan de Oostelijke Handelskade was opgeheven, werkte ze een tijdje in Utrecht. Met de felle protestdemonstraties van bewoners in de omgeving van de Theemsweg wilde ze liever niet worden geconfronteerd. Monique is onder de indruk van de wijze waarop de politie de zaak controleert, ook al is dat meer bedoeld om heibel met buurtbewoners te voorkomen.

De 28-jarige Monique is moeder van drie kinderen. Ze zegt niet verslaafd te zijn. Een schuld van vele tienduizenden guldens heeft haar een jaar geleden het vak 'ingejaagd'. Met gewoon werk bleef de situatie uitzichtloos. Nu kan ze naast haar uitkering soms twaalfhonderd gulden in de maand sparen. Ze klaagt alleen over de oneerlijke concurrentie van travo's en half-omgebouwden. 'Hun aanwezigheid gaat ten koste van gewone vrouwen. Voor die lui hebben ze toch geen drie miljoen aan de tippelzone besteed?'

De bezoekers van de zone maakt het kennelijk weinig uit. Niet alleen draaien 'drooggeilers' in groten getale de Theemsweg op, ook de echte hoerenlopers weten de weg te vinden. Hilde Blonk verwacht dat er op termijn elke avond tachtig vrouwen op de zone staan. Gemiddeld heeft een vrouw vijf klanten per avond, schat ze. Dat gaat 365 dagen per jaar door. 'De meeste mannen komen hier niet elke avond. Dus reken maar uit aan welke behoefte de zone voldoet.'