Hennie de Swaan vocht haar gehele leven tegen onrecht

IN 1970 schreef Hennie de Swaan een briefkaart naar de actiegroep Dolle Mina. 'Ik ben zestig jaar en doe dus niet mee met ludieke dingen als mannen in de billen knijpen, want ik maak me niet belachelijk, maar verder wil ik alles doen.'

De jonge meiden van Dolle Mina reageerden enthousiast. Vanaf 1970 was de kleine dame met grijs opgestoken haar een van de voorvechtsters van de tweede feministische golf. Ze voerde het secretariaat, beantwoordde de brieven uit het buitenland en stelde haar huis op de Keizersgracht in Amsterdam open voor vrouwen die een abortus hadden ondergaan.

Abortus was in die tijd nog verboden. Dolle Mina beschreef de ervaringen van vrouwen die geen aborteur konden vinden of bij een kwakzalver terechtkwamen. In een interview in 1984 vertelde De Swaan dat zij het boekje nog steeds niet zonder huilen kon lezen. 'Had ik je maar gekend, dacht ik dan steeds, dan had ik je in huis genomen en had je het niet alleen hoeven beleven.' Dinsdag is levenslange activiste Hennie de Swaan op 85-jarige leeftijd overleden.

Ook al kneep ze niet in mannenbillen, ze schuwde de ludieke actie niet. Bij de opening van het jaar voor de vrouw in 1975 bedacht Hennie de Swaan de leuze: 'Het jaar voor de vrouw is een doekje voor het bloeden.' Bij de officiële opening smokkelde een Dolle Mina, die deed of ze zwanger was, een waslijn met bebloede maandverbanden naar binnen. Toen koningin Juliana binnentrad, ontrolden de actievoerders de lijn. Volgens een ooggetuige greep Juliana de hand van een hofdame en riep ze opgetogen: 'Oh, wat enig, een actie.'

Hennie Roos werd in Coevorden geboren. Toen de broekenfabriek van haar vader failliet ging, moest haar moeder het geld gaan verdienen als directeur van Lectura, een dat bedrijf dat de leesportefeuille verspreidde. Lectura zat in Amsterdam, dus verhuisde het gezin naar de hoofdstad.

Op de Amsterdamse hbs kon Hennie niet aarden. Haar klasgenoten spotten met haar Coevordense accent. Bovendien voelde ze zich dom, omdat ze niets wist van de films, boeken en muziek waar haar leeftijdgenoten met zo veel gemak over spraken. Ze ging in de zaak van haar moeder werken.

Haar echtgenoot, Meik de Swaan, ontmoette ze in 1939 via hun gezamenlijke vriend Loe de Jong. Het was liefde op het eerste gezicht. In de oorlog moesten Meik en Hennie de Swaan, die beiden joods waren, onderduiken. Onderduiken met een baby kon niet. Een vriendin ontfermde zich over het acht maanden oude zoontje Abram. Hennie de Swaan: 'Het was kiezen of delen, je had geen keuze, je moest, je moest.'

Na de oorlog moest Abram eerst weer aan zijn ouders wennen. In het begin dacht hij dat ze zijn oom en tante waren. Dochter Carrie is na de oorlog geboren.

Tijdens hun onderduik begonnen Meik en Hennie de Swaan voor de, toen nog illegale, Vrije Katheder te werken. Ze luisteren naar de radio en naar aanleiding van de berichtgeving tikten zij oorlogsverslagen, die naar de Vrije Katheder werden gesmokkeld.

Na de oorlog werd de Vrije Katheder een weekblad - later maandblad - dat probeerde een brug te slaan tussen de linkse intellectuelen en communisten. In de redactie zaten communisten als Joop van Santen en Theun de Vries en niet-CPN-leden zoals Lucas van der Land en Annie Romein-Verschoor. Meik de Swaan, een welgestelde handelaar in jute, werd directeur van het blad. Na vijf jaar, toen de CPN het vertrouwen in het blad opzegde, verscheen de Vrije Katheder voor het laatst.

Meik en Hennie de Swaan waren na de oorlog het middelpunt van een groep linkse intellectuelen die hecht met elkaar bevriend waren en werden gedreven door de gedachte dat 'het nooit meer mocht gebeuren'.

In 1957 kwam Meik de Swaan om bij een vliegtuigongeluk. Volgens Hennie de Swaan is het aan de steun van haar vrienden en kinderen te danken dat zij geen vrouw werd 'die het slachtoffer is van haar verdriet'.

Haar gehele leven heeft De Swaan mensen geholpen en onrecht bestreden. In haar kelder hield het Medisch Comité Vietnam depot. Boven vergaderden tientallen vrouwengroepen. Vorige maand nog ageerde zij tegen de plannen om de pil uit het ziekenfondspakket te halen.

Xandra van Gelder