Nog voor de zomer zullen alle asielzoekerscentra zwarte lijsten bijhouden van overlastgevende asielzoekers. Henk Wolthof is een van de drie ‘ketenmariniers’ die deze (heel kleine) groep moeten aanpakken. ‘Ze verpesten het draagvlak voor de andere asielzoekers.’
Pak overlastgevende asielzoekers aan, desnoods op onorthodoxe wijze. Dat was de opdracht die Mark Harbers, de toenmalige staatssecretaris van Asiel, vorig jaar mei meegaf aan drie ‘ketenmariniers’. De titel is afgeleid van het Rotterdamse concept van stadsmariniers, waarbij ‘superambtenaren’ in nauw overleg met de betrokken partijen de wijken intrekken om overlastgevers aan te pakken.
Ketenmariniers hebben een vergelijkbare taak, gericht op asielzoekers. Samen met onder meer de politie, het Openbaar Ministerie en de Dienst Terugkeer en Vertrek zitten ze lastpakken dicht op de huid. Wie zich niet gedraagt, belandt op een zwarte lijst (de zogeheten Top X-lijst), wat kan uitdraaien op een gebiedsverbod of detentie.
De harde aanpak loont: nog voor de zomer zal het landelijk worden uitgerold, kondigde de huidige staatssecretaris van Asiel Ankie Broekers-Knol onlangs aan. Alle asielzoekerscentra zullen vanaf dat moment, op basis van politiegegevens, lijsten bijhouden van zich misdragende bewoners. De provincies Groningen, Friesland en Drenthe beginnen er deze week mee.
De drie ketenmariniers zijn oude rotten in de wereld van asiel en law and order. Jur Verbeek, voormalig stadsmarinier in Rotterdam, is voor dit project – met een voorlopig mandaat van twee jaar – landelijk aangesteld en werkt vanuit Den Haag. De twee andere mariniers, voormalig directeur van het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA) Henk Wolthof en politieagent Cor de Lange houden 250 kilometer verderop kantoor in het Groningse Ter Apel. Op deze afgelegen locatie dienen alle asielzoekers in Nederland hun eerste aanvraag in. Ook diegenen die bij voorbaat kansloos zijn, maar tijdens hun procedure wel recht hebben op opvang.
Het zijn deze ‘veiligelanders’, of beter gezegd een fractie daarvan, die veel overlast veroorzaken. ‘Ze verpesten het draagvlak voor de andere asielzoekers’, zegt Henk Wolthof (59). ‘Wij krijgen de ruimte om de grenzen van de wet op te zoeken.’
Wat hebben jullie tot nu toe bereikt?
‘Sinds vorig jaar mei hebben we vijftig overlastgevende asielzoekers van de locatie afgezet met de opdracht te vertrekken en nooit meer terug te komen in Ter Apel. Nog eens 25 hebben we naar de extra begeleiding en toezichtslocatie in Hoogeveen (in de volksmond bekend als aso-azc, bedoeld voor asielzoekers die zich misdragen, red.) gestuurd. Ook hebben we, op initiatief van het personeel zelf, 109 asielzoekers naar het detentiecentrum in Rotterdam overgebracht. Daar wordt een procedure op gang gebracht om deze personen op basis van de Dublinclaim terug te sturen naar het eerste land waar ze asiel hebben aangevraagd.’
Op grond waarvan worden deze asielzoekers in detentie geplaatst?
‘Als een asielzoeker met onbekende bestemming verdwijnt en daarna weer in Ter Apel opduikt om een nieuw asielverzoek in te dienen, dan onttrekt zo'n persoon zich aan het toezicht. Dat is een legale juridische grondslag om diegene vast te houden.’
Wat hebben de vijftig asielzoekers die uit Ter Apel zijn weggestuurd misdaan?
‘Het begint vaak al bij binnenkomst. Ze willen niet geholpen worden door vrouwelijke medewerkers, spugen op de grond, maken gebaren, schelden en sissen. Gelijk de eerste week hebben we daar werk van gemaakt door stevige gesprekken met asielzoekers te voeren: dit is waar je recht op hebt, dit is wat we van jou verwachten en dit zijn de sancties als je je daar niet aan houdt. Dat betekent dat je binnen vijf minuten al buiten kan staan.’
Waar gaan ze vervolgens heen?
‘Dat is nooit aangetoond. Ze komen sindsdien niet meer voor in de systemen van de politie, dus het lijkt erop dat ze naar een ander land zijn afgereisd. Of ze verdwijnen in de illegaliteit en blijven zo goed onder de radar dat we er geen zicht op hebben.’
Wat zijn het voor jongens die overlast veroorzaken?
‘De meest in het oog springende groep zijn Noord-Afrikanen die geen enkele kans op een verblijfsvergunning maken. Marokkanen, Algerijnen, Tunesiërs. Het is een rondreizend circus. Ze vragen ergens asiel aan, worden afgewezen en duiken in andere landen weer op. Het is heel moeilijk om contact met ze te maken, begeleiders krijgen er geen vat op. Ze intimideren niet alleen het personeel, maar ook andere bewoners. Zelf zeggen ze: jullie behandelen ons als Nederlanders. Dat moet je niet doen. Wij zijn gewend om hard aangepakt te worden, anders bereik je geen effect.’
Zijn het niet gewoon heel trieste gevallen?
‘Hun gedrag is waardeloos. Maar als je daar doorheen kijkt, zijn het inderdaad trieste verhalen over mensen, soms met psychiatrische problemen, die nergens terechtkunnen. Die meegezogen worden in een wereld waar het recht van de sterkste geldt.’
Hebben jullie zicht op hoe groot de groep is die overlast pleegt?
‘We hebben een lijst opgesteld van grofweg 200 à 300 personen. Daar staan asielzoekers op die vaker dan vijf keer een strafbaar feit hebben gepleegd. Als iemand zwaar geweld gebruikt, komt die gelijk op de lijst. Die is overigens niet gebaseerd op nationaliteit. Er kan dus ook een Syriër of een andere kansrijke asielzoeker tussen zitten. De lijst verandert voortdurend. Er gaan mensen weg en er komen nieuwe voor terug.’
Uiteindelijk gaat het dus om een heel kleine groep.
‘In de opvang zitten 27 duizend mensen. Het gaat om 1 procent. Getalsmatig stelt het niet veel voor, maar het effect is groot. Een officier van justitie kan niets met een filmpje waarop te zien is hoe asielzoekers tegen een bus aanschoppen, schelden en de chauffeur beledigen. Maar ze verpesten er wel het draagvlak mee. Dit geldt ook voor de vele winkeldiefstallen in Ter Apel. We spraken vorige week een winkelbediende die er helemaal klaar mee was. Iedere keer weer stond zij met een brok in zijn keel in de winkel als ze op de camera’s zag dat een groepje binnenkwam waarvan ze dacht: daar gáán we weer.’
Wat willen jullie bereiken met een harde aanpak?
‘We willen ervoor zorgen dat de echte asielzoeker hier veilig zit. Daarbij voel ik me verantwoordelijk voor de veiligheid van mijn eigen personeel. Zij moeten zich weer serieus genomen voelen.’
Is het niet nuttiger om aan de wetgeving te sleutelen, zodat kansloze asielzoekers niet telkens een nieuwe aanvraag kunnen indienen?
‘Die regeling komt voort uit Europese verdragen, waaraan Nederland zich niet zomaar kan onttrekken. Ik denk zelf dat veel winst behaald kan worden met het verkorten van de procedure rond de Dublinclaim. Het afhandelen daarvan duurt nu erg lang. Als een asielzoeker bijvoorbeeld terug moet naar Duitsland, dan kan het zomaar een half jaar duren voordat de ambtenaren daar hebben uitgezocht of de claim klopt. Dat weten deze jongens ook. Die denken: als ik hier een aanvraag doe, dan heb ik weer een paar maanden onderdak.’
Staatssecretaris Ankie Broekers-Knol wil een aparte opvanglocatie voor kansloze asielzoekers. Goed idee?
‘Ja, het is een goed idee om deze groep bij elkaar te zetten. Daar kun je dan extra IND-personeel op inzetten, zodat de procedure – inclusief beroep – binnen vier weken kan worden afgehandeld. Het idee is om sobere opvang te bieden met zo min mogelijk bewegingsvrijheid, geen leefgeld en weinig activiteiten. Op een moment dat iemand terugkomt, komt hij direct weer op deze locatie te zitten. Daar gaat een ontmoedigende werking vanuit.’
Heeft zich al een gemeente gemeld?
‘Er wordt landelijk over gesproken, maar het gaat niet makkelijk. Nog geen enkele gemeente heeft gezegd: kom maar met deze groep bij mij.’
