Hemel onder de hamer
Ruim tweehonderdduizend euro moeten ze opbrengen, aanstaande woensdag. Tenminste, dat is de verwachting van veilinghuis Sotheby in Londen. Daar gaan unieke ingekleurde sterrenkaarten van Albrecht Dürer onder de hamer. Het gaat om de oudste gedrukte sterrenkaarten ter wereld. Met veel witte plekken op het zuidelijk halfrond.
Albrecht Dürer (1471-1528) was een invloedrijk Duits schilder en tekenaar, die vooral bekend werd vanwege zijn honderden houtsnedes en kopergravures. Zijn sterrenkaarten dateren nog van vóór de copernicaanse revolutie: pas in 1543 publiceerde Nicolaus Copernicus zijn theorie dat niet de aarde maar de zon het middelpunt van het heelal vormt.
Dürer werkte samen met de astronomen Conrad Heinfogel en Johannes Stabius. De houtsnedes tonen de 48 sterrenbeelden die ruim 1.350 jaar eerder al beschreven waren door Claudius Ptolemaeus in zijn standaardwerk de Almagest. Aan Ptolemaeus hebben we bekende sterrenbeelden als Grote Beer, Stier, Orion en Boogschutter te danken. Dürer beeldde hem af in een van de hoeken van zijn sterrenkaart.
De weergave van de sterrenbeelden is waarschijnlijk gebaseerd op een oud Weens document uit 1440. Opmerkelijk is dat de hemel gespiegeld is weergegeven, alsof je 'van buitenaf' naar de hemelbol kijkt. Nog eeuwenlang zouden andere astrocartografen zich door Dürers voorstellingen laten inspireren.
Het zuidelijk halfrond van de sterrenhemel werd pas eind 16de eeuw voor het eerst in kaart gebracht, door de Nederlandse zeevaarders Pieter Dirkszoon Keyser en Frederik de Houtman. De Amsterdamse kaartenmaker Jodocus Hondius maakte in 1598 de eerste hemelglobes met twaalf nieuwe sterrenbeelden, waaronder de Paradijsvogel, de Toekan en de Indiaan.
Later werden meer nieuwe sterrenbeelden toegevoegd, ook in de 'lege' gebieden aan de noordelijke hemel. De Internationale Astronomische Unie hanteert tegenwoordig 88 sterrenbeelden.
Een poging van de Duitser Julius Schiller om de sterrenhemel te 'kerstenen' (met de twaalf apostelen in plaats van de Dierenriem en het kruis van Golgotha in plaats van het sterrenbeeld Zwaan) leverde schitterende kaarten op, maar kreeg nooit navolging.
Er bleven elf exemplaren van de sterrenkaarten van Dürer bewaard, waarvan drie met de hand ingekleurd. Moderne sterrenkaarten bevatten geen getekende voorstellingen van de sterrenbeelden meer, maar ook 21ste-eeuwse astronomen gebruiken nog sterrenbeeldnamen van duizenden jaren geleden.
undefined
