Heeft Bush Amerika eenzaam gemaakt in de wereld?

Orkaan Gustav deed alle pijnlijke herinneringen herleven aan het ergste binnenlandse falen van president Bush: orkaan Katrina in New Orleans. Net op het moment dat het duo McCain en Palin de nare kanten van het tijdperk-Bush wilde doen vergeten op de Republikeinse Conventie. Gustav viel gelukkig mee, maar leidde even de aandacht af van de buitenlandse kwesties waarbij Bush’ erfenis de Republikeinen parten speelt.

De hoofdvraag: hoe staat het ervoor met het gezag van de Verenigde Staten in de wereld? Commentatoren in bladen als Foreign Affairs maken de balans op en kruisen daarbij de degens. Het overwegende beeld is tegenwoordig dat Bush de VS eenzaam in de wereld heeft gemaakt. De heftige aanvaring met Rusland over Georgië wordt gezien als het zoveelste teken dat Bush in rap tempo oude medestanders verliest. De sympathie en solidariteit die Amerika na de aanslagen van 11 september 2001 kreeg, lijken nu in rook opgegaan. Het onbehouwen diplomatieke optreden van Bush en zijn consorten wordt meestal aangevoerd als verklaring voor het slechte imago van arrogante, maar falende supermacht.

De volgende president, of het nu Obama of McCain is, zal een hoop verpeste relaties moeten herstellen, schrijft Richard Holbrooke (ambassadeur bij de VN onder Clinton) in de nieuwste Foreign Affairs. Irak, Afghanistan en ook het non-beleid bij de bestrijding van het broeikaseffect hebben het aanzien van de VS vreselijk geschaad. Het militaire machtsvertoon in naam van de democratie, heeft de democratie een slechte naam gegeven in de niet-westerse wereld, meent Holbrooke. Hij vertolkt zo de visie van zijn Democratische partij.

Die zienswijze wordt ook naar voren gebracht door de Singaporese ex-diplomaat Kishore Mahbubani in zijn jongste boek The New Asian Hemisphere. In het mei/juni-nummer van Foreign Affairs gaf hij een samenvatting. De fundamentele fout in het westerse denken is dat de westerlingen menen dat alle oplossingen in de wereld van hen moeten komen, terwijl zij in werkelijkheid de oorzaak zijn van veel van die problemen. De VS en Europa nemen niet de leiding bij zoiets belangrijks als de bestrijding van het broeikaseffect. Na 9/11 zijn de VS van Bush meer dan ooit als hypocriet te boek komen te staan, meent Mahbubani. Het nieuwe leiderschap in wereldzaken zal uit Azië komen, is zijn stelling. Deze week was hij te zien in Tegenlicht (zie: vpro.nl/tegenlicht).

Volgens Jane Mayer in The New York Review of Books zijn de martelschandalen onder Bush de cruciale factor voor het verlies van aanzien in de wereld. Abu Ghraib, Guantanamo Bay, geheime ondervragingen in ‘derde landen’, noemt de journaliste, maar ook goedpraten van ‘lichte’ vormen van foltering als water boarding hebben het morele gezag van de VS aangevreten. Wat begon als een strijd voor veiligheid van de VS, is nu ‘een strijd om de ziel van het land’.

Mayer haalt veel Republikeinse zegslieden aan (ze publiceerde onlangs een boek over deze kwestie) die eerst meegingen in de roep van de Bush-entourage om alle middelen in te zetten tegen de terroristen, maar later berouw kregen. De schade aan de eigen Amerikaanse waarden was veel groter dan de baten, vonden zij. Internationaal was ‘Amerika’s reputatie als belangrijkste verdediger van democratie en mensenrechten aan barrels’. Er is iets goed mis, schrijft Mayer, als leiders van Zimbabwe, Soedan en Egypte mishandelingen zo goedpraten: Amerika doet het toch ook?

En wie is er voor Bush?

Ook de (neo-)conservatieve auteurs schrijven zich lam. Onder de vertrouwde Bush-verdedigers is natuurlijk Robert Kagan, die in het nieuwste nummer van Foreign Affairs betoogt dat de volgende president wel moet leren van Bush’ fouten in Irak en elders, maar op de ingeslagen weg moet voortgaan. En in Foreign Policy neemt Bush’ vroegere speech-schrijver David Frum het op voor zijn geplaagde ex-baas, de ‘Lonesome Cowboy’. Hij weerspreekt een aantal algemeen aangenomen stellingen over Bush. Zoals: ‘De Irak-oorlog heeft Amerika onveiliger gemaakt.’ Bewijs dat maar eens, schrijft Frum. Veel staten die vroeger terroristen steunden, doen dat niet meer, de VS zijn aanslagvrij gebleven en in Irak gaat het beter. En ook heeft Bush Amerika’s allianties niet verprutst: de Europeanen doen mee in Afghanistan, de Aziaten steunen zijn Noord-Koreabeleid en in het Midden-Oosten zijn de soennitische landen blij met de harde opstelling tegen Iran, meent Frum.

Zijn aanpak heeft iets defensiefs en vergoelijkens. Sterker is de positieve Bush-balans van de conservatief Edward Luttwak in het progressieve Britse Prospect. Irak is niet de toetssteen voor Bush’ beleid, vindt Luttwak. ‘De dure Irak-oorlog moet worden bekeken als een sideshow van Bush’ wereldwijde tegenoffensief tegen militante islam.’ En in het terugdringen van de jihadisten vindt Luttwak Bush wel succesvol. Regeringen in moslimlanden gingen na 11/9 optreden tegen extremistische groepen en onder jongeren nam het enthousiasme na de spectaculaire aanslagen op de VS al snel weer af.

De VS zijn lang niet zo verzwakt als Thomas Friedman en Fareed Zakaria denken en Azië staat niet op het punt de werelddominantie over te nemen, polemiseert Luttwak. Zakaria’s succesvolle boek The Post American World vindt hij de plank misslaan. Oppervlakkige reisindrukken en simpele voorbeelden dienen om een historische trend te suggereren. Luttwak is daar zelf ook niet vies van: als bewijs dat China wordt overschat, geeft hij het feit dat westerse architecten zijn ingezet voor de Olympische Spelen.

Het mooiste stuk in deze stapel komt van een Fransman, Dominique Moïsi, in Foreign Affairs. Hij beschrijft hoe tot zijn schrik zijn geliefde Amerika ‘gevangen zit in een cultuur van angst’. De Amerikanen ‘vertoonden een overreactie na 11/9 en de nasleep’. ‘Fanatieke terroristen konden jullie niet verslaan, maar jullie stonden op het punt jezelf te verslaan door jullie grootste democratische principes te schenden.’ Maar de kern van de Amerikaanse belofte voor de wereld vindt hij ‘hoop’. Stem daarom Obama, vraagt hij zijn Amerikaanse vrienden.

Kagans hoop dat de VS de leiding van de wereld weer steviger in handen nemen, noemt Moïsi een ‘westerse zinsbegoocheling’. De wereld heeft de VS, ‘met jullie universalistische waarden’, nog altijd nodig, maar als ‘primus inter pares’, eerste onder gelijken.

Wim Bossema