Hebben jonge vakantiegangers de tweede golf echt aangezwengeld?

Het Outbreak Management Team wilde afgelopen zomer liefst alle vakantiegangers registreren, blijkt uit deze week vrijgegeven Haagse documenten. Begrijpelijk, want, zo gaat het verhaal, het is door het vakantieverkeer dat het virus weer is opgelaaid. Maar klopt dat wel met de cijfers?

Een beetje pijnlijk is het wel. Hadden we het virus net een beetje onder controle, wordt het vuur weer opgestookt door nieuwe, geïmporteerde coronavirussen, meegebracht van vakantie. Net zoals in februari, toen het virus meekwam met de wintersporters uit Noord-Italië en Oostenrijk.

Dat is althans de stellige indruk die achterbleef na een presentatie, vorige week, door RIVM-hoofdwetenschapper Jaap van Dissel in de Tweede Kamer. ‘Het waren met name de jongeren die in Zuid-Frankrijk en Spanje op vakantie zijn geweest die het virus meebrachten, en het via feesten en studentenhuizen verder verspreidden’, verwoordde de NOS. Waarna het virus oversprong naar de ouderen, en de opleving een feit was, aldus de omroep, in een bericht dat door allerlei andere nieuwskanalen werd herhaald.

Maar niet iedereen is overtuigd. ‘Er is naar mijn gevoel helemaal geen bewijs dat buitenlandvakanties de grote boosdoener zijn’, zegt Johannes Keuning van reisplatform 27vakantiedagen.nl. ‘Om maar iets te noemen: jongeren gaan helemaal niet naar Zuid-Frankrijk om te feesten’, zegt de reisondernemer, die een veelgelezen weblog over de kwestie schreef.

Slag om de arm

Dát er iets vreemds aan de hand is, staat vast. Zo ontdekte de groep van viroloog Marion Koopmans dat er in de regio Rotterdam twee virusstammen rondgaan die daar in juni nog helemaal niet waren. ‘We zien ze ineens overal oppoppen’, vertelt Koopmans. ‘In Rotterdam maken deze varianten inmiddels het merendeel uit van de virussen die we genetisch analyseren.’

Meegekomen met vakantie? Misschien. De stammen hebben namelijk een genetische vingerafdruk die virologen kennen uit Spanje en Zwitserland. Maar één variant kent men ook uit België. ‘Ik houd daarom een slag om de arm’, benadrukt Koopmans. ‘België is erg dichtbij. Wie weet hebben we hier gewoon te maken met een virus dat al in lage frequentie rondging in Zuid-Nederland, zonder dat we het hebben opgemerkt.’

Genuanceerd ligt ook aanwijzing nummer twee: de GGD-cijfers. Ook die wijzen bij eerste aanblik duidelijk op een nieuwe toevoer van virussen uit het buitenland. Zo was van de haast 70 duizend positief geteste mensen die zich sinds 6 juli meldden bij de GGD’s, haast 10 procent in het buitenland geweest. En Spanje (1.190 besmette mensen) en Frankrijk (1.100 besmette mensen) staan bovenaan. Dat kan niet missen.

Of wel? ‘De vraag die de GGD’s stellen luidt: bent u de afgelopen twee weken in het buitenland geweest?’, legt RIVM-onderzoeker Susan van den Hof uit. ‘Er zullen dus ook mensen bij zitten die al een paar weken terug zijn, en het virus hier hebben opgelopen.’ Juist om die reden wilde het OMT de gegevens van alle binnenkomende reizigers registreren, bleek uit deze week vrijgekomen stukken, om het bron- en contactonderzoek te vergemakkelijken. Het plan sneuvelde uiteindelijk in Den Haag, omdat het onuitvoerbaar zou zijn.

Studentenhuizen

Intussen vonden van de besmettingen waarvan de GGD’s de herkomst konden achterhalen, er veelzeggend genoeg ‘maar’ duizend plaats op vakantie. Dat betekent dat slechts anderhalf procent van alle besmettingen sinds juli met zekerheid is te herleiden op reizen en vakantie. En dat is niet alleen in het buitenland: zo’n 10 procent van de vakanties vond plaats in eigen land, blijkt bij navraag bij het RIVM.

‘Het beeld dat nu wordt geschapen is: zie je wel, buiten onze landsgrens is het een soort Sodom en Gomorra waar het niet pluis is’, zegt Keuning. Volgens de GGD-cijfers zijn er ook 800 besmette reizigers in het veilige Duitsland geweest. ‘Alleen hoor je daar niemand over. Dat past niet in het plaatje.’

Maar er is nog een bewijsstuk: de trends bij jongeren. In Den Haag toonde Van Dissel een veelzeggende grafiek met de besmettingen onder 18- tot 25-jarigen door de tijd heen. In augustus schoten die opeens omhoog, met veel ziekteclusters die volgens de GGD’s te herleiden zijn tot vakanties. Daarna verschiet de grafiek van kleur: gaandeweg vinden de besmettingen steeds meer plaats in de studentenhuizen.

‘Je ziet als het ware in de tijd een verschuiving van infecties optreden’, duidt Van Dissel. ‘Als we in deze groep naar de clusters kijken, zien we dat aanvankelijk veel gerelateerd is aan de terugkomst van vakantie. En dat is blijkbaar doorgegeven: in de horeca, maar met name ook in studentenhuizen.’

Toch horen ook daarbij kanttekeningen. Zo zaten de vakantievierende studenten lang niet allemaal in het buitenland: in de cijfers zitten ook jongeren die in Nederland vakantievierden op de jongerencamping. Bij navraag blijkt het te gaan om ongeveer een kwart van de vakantiejongeren.

Losse puzzelstukjes

Zo valt het verhaal van de vakantieganger die corona importeert uit het buitenland tot losse puzzelstukjes uiteen. Ziekteclusters bij vakantievierende jongeren, zieken met een reisgeschiedenis in Spanje en Frankrijk, nieuwe virussen in Rotterdam: opgeteld wordt dat al snel ‘feestende jongeren namen het virus mee van de costa’s’. Maar in werkelijkheid is onduidelijk of de jongeren wel zo massaal in Frankrijk en Spanje zaten, en hoeveel besmettingen echt afkomstig zijn uit het buitenland.

Dát de epidemie een duw in de rug heeft gekregen van introducties uit het buitenland, is aannemelijk. Maar hoe groot die duw was, en of het de hoofdreden is van een tweede ziektegolf, is allerminst zeker. ‘Je moet oppassen dat je dit niet overinterpreteert’, zegt Koopmans. ‘Er zijn nog diepgaandere analyses nodig.’

Reisondernemer Keuning ergert zich intussen groen en geel aan mensen die alle kreukels platslaan tot: de tweede coronagolf is net als de eerste via reizen ontstaan, zoals hij al iemand zag noteren op Twitter. Hij wijst op Duitsland: ook daar vieren de jongeren graag vakantie in Spanje, ‘minstens zo fanatiek en minstens zo onverantwoord’. Maar tot een tweede golf heeft het vooralsnog niet geleid.

‘Zeg desnoods: feestvierende jongeren tijdens vakantie hebben een rol gespeeld’, zegt hij. ‘Maar kap met dat beeld dat het buiten onze grenzen niet veilig is.’

_{Naschrift redactie: deze versie is aangevuld met nagekomen cijfers over het aantal vakantiegangers dat in Nederland bleef.}