Haat en wraakacties verlammen politiek Irak

De aanslag op de Gouden Moskee in Samarra is de opmaat voor meer sektarisch geweld in Irak. Soennieten staan nu lijnrecht tegenover shi’ieten. Van radicale soennieten viel dat te verwachten. Zij propageren openlijk een godsdienstoorlog. Ze weten ook wie de schuldigen zijn.

De Raad van Mujahedin in Irak, waarin ook Al Qa’ida zit, wijst de regering van de ‘afvallige’ shi’itische premier Al-Jafaari (en Iran) aan als brein achter de aanslag. Zo wil de regering de aandacht afleiden van de shi’itische doodseskaders in Irak, aldus de mujahedin donderdag in een verklaring op internet. Waarschijnlijker is echter dat ze zelf bij de explosies zijn betrokken.

Maar ook de Raad van Ulama, de belangrijkste organisatie van gematigde soennitische geestelijken, heeft zich nu tegen de shi’ieten gekeerd. De Raad acht alle shi’itische geestelijken, de invloedrijke gematigde ayatollah Ali al-Sistani incluis, verantwoordelijk voor al het geweld tegen soennieten na de aanslag op de heilige moskee met de vergulde koepel.

Voor wie haat en verdeeldheid wil zaaien tussen shi’ieten en soennieten is de moskee in Samarra een uitstekende keuze. In de moskee liggen de tiende en elfde opvolger van Ali, de schoonzoon van de profeet Mohammed begraven. Volgens shi’ieten was Ali de enige legitieme opvolger van Mohammed. De profeet zou hem als opvolger hebben aangewezen.

Soennieten erkennen de eerste kaliefen als opvolgers van Mohammed. Maar deze hebben volgens shi’ieten ten onrechte de plaats van Ali ingenomen. De meeste shi’ieten erkennen twaalf imams die allen goddelijke kennis hebben. De twaalfde imam Mohammed al-Mahdi verdween in 874 en leeft sindsdien voort als de ‘verborgen imam’. Gelovigen menen dat hij vlak voor de Dag des Oordeels terugkeert, waarna een apocalyptische strijd tussen goed en kwaad zal plaatsvinden en de Mahdi over een rechtvaardige wereld zal heersen.

Radicale soennieten, aanhangers van de toenmalige kalief, zo wil de overlevering, bedreigden de twaalfde imam die zich gedwongen zag zich terug te trekken in een grot onder de moskee in Samarra. De grot heeft een toegangspoort die de bab al ghaiba wordt genoemd, ‘de poort van de afwezige’. Shi’ieten bidden hier voor de terugkomst van de Mahdi.

Het opblazen van deze heilige plaats treft de shia in het hart. De regering beseft dat terdege en in een poging verder geweld te stoppen is een avondklok ingesteld en zijn alle verloven voor leger en politie ingetrokken. Maar dat kan niet verhullen dat het land in verdere chaos verzeild raakt.

De tegenstellingen zijn zo groot dat zelfs een spoedberaad op regeringsniveau om een burgeroorlog af te wenden donderdag niet mogelijk was. President Talabani, een Koerd, waarschuwde dat in een ‘totale oorlog’ niemand veilig is, maar kon grote soennitische organisaties niet overtuigen aan het beraad deel te nemen. De tientallen aanvallen op soennitische moskeeën en de meer dan 130 doden waren reden te bedanken. Als de shi’itische regering de soennieten geen bescherming biedt, dan doen zij ook niets voor de regering.

Het geweld heeft ertoe geleid dat de soennieten het moeizame overleg over een nieuwe regering hebben opgeschort. Ze willen niet dat die gaat lijken op de huidige coalitie onder de shi’itische premier Al-Jaafari. Hij wordt verantwoordelijk geacht voor de doodseskaders in politieuniform die soennieten doden. Shi’ieten beheersen de ministeries van Defensie en Binnenlandse Zaken, dat over de politie gaat.

Spin in het web is op dit moment de radicale shi’itische geestelijke Muqtada al-Sadr. Hij leidt de gewelddadige Mahdi-brigades en dreef twee weken geleden de herbenoeming van Al-Jafaari als kandidaat voor een tweede termijn als premier door. Al-Sadr dreigde uit de coalitie, de Verenigde Iraakse Alliantie, te stappen als dat niet zou gebeuren. De Alliantie, de grootste partij in het parlement, zwichtte en koos Al-Jaafari, met slechts een stem verschil. Hij staat onder sterke invloed van Al-Sadr en heeft bitter weinig voor soennieten bereikt. Zij willen dat voormalig interim-premier Iyad Allawi mee gaat doen, een seculiere shi’iet die soennitische wensen snapt.

De soennieten vinden daarin de Koerden aan hun zijde. Al-Jaafari heeft geen oor voor hun wens om de oliestad Kirkuk tot centrum van Koerdistan te maken. Al-Sadr is tegen, zoals hij ook tegen een autonome regio Koerdistan is. Allawi snapt die wensen wel. Voor Al-Sadr is Allawi echter onaanvaardbaar omdat hij in 2004 een gewapende opstand van de Mahdi-brigades keihard neersloeg.

De voortsukkelende politieke onderhandelingen zijn door Samarra tot stilstand gekomen. Hoe diep het wantrouwen tussen soennieten en shi’ieten nu is, blijkt uit de reactie op de oproep van Al-Sadrs gematigde tegenstrever ayatollah Ali al-Sistani tot geweldloos protest. De soennitische geestelijkheid – de Vereniging van Ulama – beschuldigde donderdag alle shi’itische geestelijken – ook de invloedrijkste leider Al-Sistani – van aanzetten tot geweld. Tot nu toe wisten de ayatollah en de ulama een wankel evenwicht te bewaren. Soennieten beseften dat hun deelname aan een nieuwe regering zonder Al-Sistani onmogelijk is. Deze zei maandag snel een nieuwe coalitieregering te wensen. Het vervullen van die wens zal op zich laten wachten.