Guantánamo bedreigt relatie Nederland-VS
De diplomatieke relatie tussen Nederland en de Verenigde Staten dreigt schade op te lopen door de voorlopige Nederlandse weigering om enkele gevangenen van Guantánamo Bay over te nemen. In Washington heerst groot onbegrip en teleurstelling, zeggen diverse bronnen tegen de Volkskrant.
De Amerikanen zijn 'zeer teleurgesteld' dat Nederland in tegenstelling tot de meeste andere Europese landen geen gevangenen opneemt, zegt een belangrijke betrokken diplomaat in Washington. 'We hebben maanden op hoog niveau hierover gesproken, we zijn aan het lijntje gehouden.' Onder anderen koning Willem-Alexander en koningin Máxima spraken hier in juni over met president Obama. Een andere hoge Amerikaanse bron bevestigt de boosheid op hoog diplomatiek niveau. Dit betekent een 'vlek in de verhoudingen'.
Het is een pikant moment voor getroebleerde verhoudingen omdat Nederland de Amerikanen de komende tijd heel hard nodig heeft om daders van de MH17-ramp uitgeleverd te krijgen en om een zetel te bemachtigen in de VN-veiligheidsraad. Het koningspaar is bovendien vanaf dit weekeinde weer in de VS en het is ongebruikelijk dat diplomatieke rellen onopgelost zijn als het een land bezoekt.
De VS hebben Nederland al maanden geleden gevraagd circa twee gevangenen op te nemen. Obama wil de omstreden gevangenis op Cuba sluiten, maar stuit op verzet van het Congres. De Republikeinen willen niet dat vrijgelaten gevangenen voet zetten op Amerikaans grondgebied. Het gaat om gevangenen tegen wie geen bewijs is dat ze terreurdaden hebben gepleegd.
De schuld voor de diplomatieke rel ligt volgens een Amerikaanse bron vooral bij de VVD. PvdA-minister Koenders van Buitenlandse Zaken en zijn voorganger Timmermans hadden wel oren naar het opnemen van gevangenen. Maar premier Rutte, minister Van der Steur van Justitie en fractieleider Zijlstra (allen VVD) zijn mordicus tegen. Volgens een Haagse bron gaf Koenders de strijd tegen de VVD eind juli op zonder de VS in te lichten. In Washington wordt hij getypeerd als 'besluiteloos'.
Gevolgen
Meer buiten het zicht van de Amerikanen heeft Koenders tamelijk alleen gestaan in zijn wil om de Amerikanen te helpen, stellen bronnen op het Binnenhof. Ook andere PvdA-bewindslieden en de PvdA-fractie zijn niet enthousiast. In de Kamer zijn vooralsnog alleen D66 en GroenLinks vóór het opnemen van de gevangenen.
De gevolgen reiken mogelijk ver. Nederland heeft nee gezegd tegen een bevriend land dat het binnenkort hard nodig heeft. Zo hoopt Nederland volgend jaar een niet-permanente zetel te bemachtigen in de VN-Veiligheidsraad - Den Haag wil graag invloed hebben op besluiten over VN-vredesmissies als die in Mali, waar honderden Nederlandse militairen zijn gestationeerd. De belangrijkste concurrent om die zetel, Italië, heeft twee Guantánamo-gevangenen opgenomen.
Gevangenen weigeren heeft 'zeker gevolgen voor onze VN-zetel, daarvan ben ik overtuigd', zegt diplomatiek expert en directeur Rob de Wijk van denktank HCSS. Amerikaanse bronnen zeggen niet hardop dat Nederland gepasseerd wordt, maar suggereren het wel. 'Zo gaan vrienden niet met elkaar om. Als zij ons geen gunst willen verlenen, dan zullen wij ook niet snel een gunst aan hen verlenen.'
Nog 115 man
In Guantánamo hebben sinds 2002 780 gevangenen gezeten, van wie er nog 115 vastzitten. De meesten zijn naar hun vaderland teruggevlogen, zo'n 90 zijn naar 'derde landen' gebracht, bijvoorbeeld als ze niet meer welkom waren in hun eigen land. Van de 115 zijn er 53 klaar om vrijgelaten te worden naar zo'n derde land. De mannen zijn onschuldig. De CIA erkende in 2002 dat 'een substantieel aantal gevangenen eenvoudig op de verkeerde plek op het verkeerde moment was'. Zij zijn bijvoorbeeld door landgenoten verraden als terrorist terwijl ze dat niet zijn.
Stappen
Buitenlandwoordvoerder in de Tweede Kamer Han ten Broeke wil geen commentaar geven op het VVD-standpunt om Guantánamo Bay-gevangenen te weigeren. Hij verwijst naar eerdere uitspraken erover. De partij vindt dat de Amerikanen eerst zelf gevangenen moeten opnemen en wil de garantie dat de gevangenis echt gaat sluiten.
Minister Koenders sluit zich hierbij aan. In zijn Kamerbrief staat dat het kabinet pas een besluit neemt als de Amerikaanse regering 'betekenisvolle stappen heeft gezet richting sluiting van de detentiefaciliteit, inclusief berechting van de overgebleven gedetineerden'. De Amerikanen zijn vooral beledigd over de frase 'betekenisvolle stappen'. Naar hun gevoel doen zij juist veel moeite om de gevangenis te sluiten.
'Waar de VS zich aan storen is dat Nederland allerlei morele opvattingen heeft over sluiting, maar nee zegt als er een mogelijkheid is iets te doen voor al degenen die daar onterecht zitten', aldus De Wijk. 'In een bondgenootschap verwachten de VS solidariteit. Wij stellen het bondgenootschap op de proef.'
