'Grote cultuur en superieure lariekoek, ik heb het allebei nodig'

Zanger/componist Rufus Wainwright (43) hoefde niet lang na te denken toen Amsterdam Sinfonietta hem benaderde voor de gezamenlijke concerttour die deze maand langs de Nederlandse concertpodia gaat. Breder dan klassiek heet de jaarlijkse reeks nieuwjaarsconcerten van het strijkorkest, dat deze keer samen met Wainwright onder de noemer All I Want (de titel van een liedje van Joni Mitchell) een divers programma heeft samengesteld. 'Al mijn muzikale liefdes komen erin samen', verklaart Wainwright. 'Pop, klassiek en opera. Het is me allemaal even dierbaar en ik heb me de afgelopen decennia in al die disciplines begeven.'

Bovendien komt Wainwright hier graag naartoe om te zingen. 'Nederland heeft altijd erg opengestaan voor de muziek van mijn familie. Mijn vader, singer/songwriter Loudon Wainwright III, vindt hier sinds de jaren zeventig al een willig oor, mijn zus Martha doet het goed en ik heb zelf ook nooit over aandacht te klagen gehad.'

Een beetje research deed Wainwright ook beseffen dat het Sinfonietta tot de wereldtop behoort. 'Het is een ensemble dat zowel goed uit de voeten kan met popliedjes als met complexe klassieke werken. Ik vind het heerlijk om op een avond heen en weer te gaan van klassiek via mijn eigen popliedjes naar musicalmuziek van Judy Garland.'

Van aria's en intermezzi van Verdi en Berlioz tot liedjes van zijn landgenoten Joni Mitchell en Leonard Cohen bestrijkt het programma een groot muzikaal spectrum. 'Het is veel ja, en van alles tegelijk. Maar ik voel dat ik in de primetime van mijn leven zit. Ik ben gezond, heb een goede reputatie en krijg diverse kansen. Die moet ik allemaal grijpen, vind ik, voor je het weet is alles voorbij.'

De tien dagen die Wainwright op tournee is, houden hem voor even weg van zijn dagelijks werk dat nu vooral bestaat aan het werken aan zijn tweede opera Hadrian, naar de roman Hadrianus' Gedenkschriften (1951) van Marguerite Yourcenar die in 2018 klaar moet zijn.

'Misschien maak ik tussendoor ook nog wel een liedjesplaat hoor, ik zit op dit moment echt boordevol creativiteit. En dat is nodig, want zeker sinds de Amerikaanse verkiezingen maak ik me grote zorgen over onze toekomst. Ik doe wat ik kan en mijn belangrijkste wapen tegen de gekte om ons heen is mijn creativiteit. Creatieve kracht kan helpen alles een beetje draaglijker te maken. In barre tijden is kunst belangrijker dan ooit.'

1. Muziek. Leonard Cohen: Songs Of Leonard Cohen (1967).

'Natuurlijk was ook ik bedroefd toen Leonard Cohen overleed. Hij is de grootvader van onze dochter Viva. Onze families waren bevriend en ik houd veel van zijn muziek.

'Maar hij heeft een prachtig vol leven gehad. Hij was klaar, het was op en hij is in alle rust gestorven.

'Hij had net een nieuw album uit, You Want It Darker. Dat heb ik de laatste tijd veel gedraaid. Prachtig hoe hij het naderende afscheid bezingt. Licht van toon en met een zeker gevoel voor humor. Ik vind het vooral mooi om dit album te spiegelen aan zijn debuut van bijna vijftig jaar geleden.

'Songs of Leonard Cohen laat een man horen die duidelijk nog zoekende was. Naar de juiste liefde, naar de zin van het bestaan. Naar zichzelf ook wel.

'Niet dat hij daar vijftig jaar later helemaal uit was gekomen. Grote kunstenaars blijven zoeken, ook Leonard. Maar hij lijkt directer te zijn geworden, zijn teksten zijn misschien zelfs wat simpeler en zeker geestiger. Ik grijp steeds vaker naar die eerste plaat van hem omdat ik het interessant vind om uit te pluizen wat hem nu echt dreef toen hij zijn eerste liedjes opnam. Hij was een zoeker, maar naar wat precies?'

2. Tv-serie: Absolutely Fabulous

'Weinig helpt zo goed als medicijn tegen de verkiezingsblues als het zien van een oude aflevering van Absolutely Fabulous, de Britse sitcom uit de jaren negentig. Die doet me altijd gieren van het lachen. De twee dames Eddie en Patsy worden briljant gespeeld door Jennifer Saunders en Joanna Lumley. Lumley krijgt meestal de grootste lof, maar volgens mij is Saunders het genie achter de serie.

'De grappen zijn over de top, de karakters ridicuul, maar ik word elke keer weemoedig naar de jaren negentig. Het is natuurlijk onzin, maar voor mij waren dat zulke heerlijk onschuldige jaren. Je kon volkomen idioot doen en ermee wegkomen. Gekte werd niet afgestraft of in de kiem gesmoord.

'En ik was gek, hoor. Ik was een uitslover en altijd op zoek naar uitersten in drugs en in de liefde. Absolutely Fabulous doet me terugdenken aan toen ik een jaar of 20 was. Lachen om niks. Heerlijk.'

3. Boek: James Joyce: Ulysses. (1922)

'Ik hou van kolder, maar ik wissel die graag af met grote kunst. Literatuur bijvoorbeeld die ik niet begrijp maar waar ik me wel in wil onderdompelen om er zo veel mogelijk uit te halen. Zo heb ik onlangs voor de tweede keer een poging gedaan Ulysses van James Joyce te doorgronden. Als ik zeg dat ik de helft ervan begrijp, lieg ik denk ik nog. Ik snap er eigenlijk geen snars van, maar de taal is prachtig en ik merk dat er toch zinnen blijven hangen en dat ik na een paar pagina's soms dagenlang blijf denken aan bepaalde beelden die de tekst oproept.

'Mijn moeder, de zangeres Kate McGarrigle, die zes jaar geleden overleed, was van Ierse afkomst en we zijn regelmatig in Dublin geweest, waar de roman speelt. Ik lees het boek ook om meer van de Ierse volksaard te begrijpen, waar ik toch ook verwant mee ben.

'Serieuze klassieke meesterwerken als Ulysses zijn niet belangrijker voor me dan de uit de bocht vliegende nonsens van Absolutely Fabulous. Ik heb het allebei nodig om goed te functioneren. Wat ik wil ontlopen of vermijden is middelmatigheid. Daar is het leven echt te kort voor. Grote cultuur en superieure lariekoek is even noodzakelijk voor mij. Veel hoge cultuur is dodelijk saai en veel plat entertainment kan juist louterend werken.'

4. Boek: Anthony Trollope: The Way We Live Now (1875).

'Een van mijn lievelingsboeken is The Way We Live Now van de Brit Anthony Trollope, dat eind 19de eeuw verscheen. Het is een satirische victoriaanse roman waarin de financiële wereld uit pakweg 1870 op de hak genomen wordt. Het erge of misschien wel het goede van het boek is dat het ook over de huidige malaise in de bankenwereld zou kunnen gaan. Er blijkt niks veranderd. De oligarchen die destijds de dienst uitmaakten, bestaan nog steeds. De ongelijkheid dreigt weer net zo groot te worden. Niemand heeft iets geleerd.

'Wat me zo bedroefd maakt, is dat er in die vroegere eeuwen in elk geval nog een soort adel of aristocratie bestond met interesse in kunst en theater. Kijk nu eens naar Donald Trump. Die komt echt z'n Trump Tower niet uit voor een operapremière. Die kijkt alleen Netflix en Fox News.'

5. Theater: Ivo van Hove.

'Jullie zijn gezegend met iemand als Ivo van Hove. Okee, hij is Vlaams maar hij leidt met Toneelgroep Amsterdam wel een belangrijk toneelgezelschap hier. Ik heb hem de afgelopen jaren erg gevolgd. Stukken als Angels in America en Lazarus, dat hij met David Bowie maakte, zijn echt verschrikkelijk goed. Mijn echtgenoot Jörn Weisbrodt zit in de theaterwereld, dus die neemt me overal mee naartoe. Via hem leerde ik Ivo's werk goed kennen en heb ik hem ook ontmoet.

'Nu ik in Amsterdam ben gaan we zeker iets afspreken. Ik kan er nog niks over zeggen, maar we hebben al de nodige plannen samen. Ik hoop dat er iets uitkomt. Echt, het is zo bijzonder, het effect dat Van Hove met zijn voorstellingen heeft op het Amerikaanse theater. Of in elk geval, laat ik niet overdrijven, op het New Yorkse. Dat Ivo van Hove op Broadway zo succesvol is, is heel bijzonder voor een Europeaan uit de avant-gardehoek waar hij vandaan komt. Dat zo iemand de baas van het commerciële Broadway kan worden vind ik prachtig.'

6. Muziek: Mina.

'Buiten Italië kent bijna niemand haar, behalve verzamelaars van het werk van Ennio Morricone, met wie ze ook wat heeft opgenomen. Maar ik kom altijd weer bij Mina terug als ik getroost wil worden of gewoon even wil meebrullen met smartlappen. Niet alles wat ze zingt is topkwaliteit, maar dat vind ik juist ook wel weer leuk. Zo'n geweldig talent, zo'n mooie stem en dan soms zulk slap repertoire zingen als Mina soms doet. Je moet het maar kunnen en willen.

'De mooiste liedjes van haar vind ik E Poi en Parole Parole. Daar kan ik helemaal in verdwijnen zonder dat ik precies weet waarom dat me zo raakt. Ergens wil ik hetzelfde als wat zij op haar best kan. Mierzoet, een beetje cheesy zingen en dan toch een diepere emotionele laag raken. Dat is heel moeilijk. Je slaat al snel door naar kitsch. Ik houd ook van serieuze teksten zingen, maar ik wil er voor waken dat liedjes te zwaar op de hand worden en dat worden ze bij mij al snel. Mina kan dat goed, diepzinnigheid koppelen aan lichtvoetigheid.

'Het is volgens mij ook iets Italiaans. Kijk naar de operatraditie daar. Alle rampspoed die bezongen wordt, krijgt al snel toch iets verheffends. Er is ook niks zo troostrijk als in het Italiaans toegezongen te worden. Ik zeg altijd maar: als, zoals nu, de wereld dreigt te verkruimelen, bieden de Italianen tenminste nog soelaas.'

7. Muziek: Verdi's Requiem

'Ik was dertien jaar oud toen mijn leven veranderde door de opera. Dat klinkt dramatisch, maar het voelde echt zo. Het was een versie van, als ik het wel heb, het Weens Philharmoniker met Leontyne Price en Jussi Björling. Nadien heb ik nooit meer zo'n bijna religieuze ervaring gevoeld. Het jongetje dat ik was, werd ineens volwassen.

'Van het ene op het andere moment werd ik opera-fanaat, het was niet eens een keuze. Er was domweg geen ontsnappen meer aan. Hoe ik me ook voel, wat ik ook meemaak. Of ik nu vader word of mijn moeder verlies: zodra ik naar een opera luister, ben ik in een compleet andere wereld. Dan vergeet ik alles en geef ik me over aan de karakters, hun spel en hun zang. Geen andere kunstvorm heeft dat effect op mij.

'Het moest er ook een keer van komen dat ik me zelf aan opera zou wagen. Dat werd in 2009 Prima Donna en nu werk ik aan Hadrian. Ik ben aan het eind van de tweede akte nu, het moeten er vier worden. Wie de regie gaat voeren, daar ben ik nog niet uit.

'Peter Sellars valt in elk geval af. Ik bewonder bijvoorbeeld zijn bewerking van Nixon In China en ging dus een keer met hem koffiedrinken. Hij begon een heel betoog dat opera vandaag de dag soberder moest ogen en klinken. Geen grote koren en decors meer. Alles moest kleiner en intiemer, vond hij.

'Ik niet. Opera kan me niet groots en puissant genoeg zijn. Een opera over de val van het Romeinse Rijk moet groots ogen en klinken. Juist nu vind ik het tijd voor grote statements. En opera leent zich daarvoor.'

8. Film: Amour (Michael Haneke, 2012)

'Het perfecte kunstwerk van de laatste jaren vind ik de film Amour van Michael Haneke, dat over een ouder echtpaar gaat. Het zien van die film was bijna net zo'n schokkende ervaring als destijds het horen van Verdi's Requiem. Alles eraan is perfect. Het script, het acteren, de belichting, de regie. In alle films zie je wel kleine foutjes, maar niet in Amour.

'Het vervelende was dat ik sindsdien geen film meer heb gezien waarvan de kleine onvolkomenheden me niet irriteerden. Dat is het nadeel van het ondergaan van zo'n meesterwerk. Alles wat je erna tot je neemt valt tegen. Totdat je weer opnieuw de louterende ervaring van perfectie meemaakt. Iets waar je als kunstenaar naar moet blijven streven.'

_{Rufus Wainwright en Amsterdam Sinfonietta: Breder dan klassiek, vanavond Stadsgehoorzaal, Leiden. 8 januari Concertzaal Tilburg. Tournee (zie Sinfonietta.nl)}