Grafisch ontwerper Anthon Beeke (1940-2018) maakte zijn werk veelal intuïtief, met ‘echte’ mensen voor de camera

Als grafisch ontwerper werd Anthon Beeke eind jaren zestig wereldberoemd met het Blote Meisjes Alfabet. Hoe goed die Body Type ook was gemaakt: letters waren niet de essentie van het werk van Beeke. De sleutel van zijn oeuvre ligt op straat. Zijn talrijke geruchtmakende culturele affiches maken van Beeke een van de meest invloedrijke beeldmakers van de jaren tachtig en negentig.

Op de affiches van Beeke gaat het vaak over bedrog, seks, bloed en liefde: je ziet ingesnoerde lichamen, naakt, in ongemakkelijk poses. Maar ook kwetsbaarheid: zoals het affiche van Rudi Fuchs, museumdirecteur, die omzwachteld en bebloed werd afgebeeld nadat in zijn Stedelijk Museum een werk van Barnett Newman was vernield.

_{Lees verder onder de afbeelding.}

Anthon Beeke is een straatkunstenaar van het zeldzame soort. Een affiche van Beeke is vrijwel altijd een provocatie van de openbare ruimte. Beeke is een onruststoker die als geen ander weet hoe een affiche zichzelf staande moet houden in het drukke straatgewoel.

De in Amsterdam geboren Anthon Beeke werd ontwerper omdat hij wilde ontsnappen aan een moeizame jeugd met een alcoholistische vader. ‘Ik wilde ontwerper te worden. Want als je dat goed doet, dacht ik, had ik iets voor mezelf. Dat niemand je kan afnemen. Dan ben je een vrij mens.’

Spraakmakende affiches

Vrijheid is de rode draad in Beekes leven en oeuvre. Eerst vond hij die bij provo, fluxus en de wilde jaren zestig. Later dwong hij die vrijheid af bij opdrachtgevers als regisseur Gerardjan Rijnders (Globe, Toneelgroep Amsterdam), de KunstRai, Stedelijk Museum en het Holland Festival. Die gaven hem alle ruimte voor zijn spraakmakende affiches. Voor Troilus en Cressida (toneelgroep Globe, 1980) van Shakespeare fotografeerde hij een naakte vrouw pontificaal voorover gebukt met haar genitaliën duidelijk zichtbaar en paardenstaart feestelijk in de kont. Er waren geen Kamervragen, hij hing gewoon op straat. Dat zou vandaag niet meer gebeuren.

Het sarren van de burgermansmoraal was iets dat terugkeerde in zijn oeuvre.

De bron ligt in de tijd dat Beeke meedeed aan provo-acties in het Amsterdam – zijn stad – van de jaren zestig. Zijn arrestatie is vastgelegd op een prachtige foto van Cor Jaring. Beeke, in hagelwit pak, kijkt recht in de camera met zijn mond wijd open in een geluidloos protest tegen het zinloos gesjor van de politiemannen. ‘Er heerste een niet te stuiten drang om de ramen open te gooien', zou Beeke later zeggen.

Via het hippe blad Hitweek rolde hij steeds meer het ontwerpersvak in. Hij maakte spelletjes voor Jumbo, werkte kort bij het befaamde ontwerpbureau Total Design, geleid door zijn tegenpool – maar ook vriend – de ontwerper Wim Crouwel.

Klieren en klooien

Waar Crouwel werkt met strenge regels en een vast grid, houdt Beeke het op ‘klieren en klooien’. Toen Crouwel eind jaren zestig met zijn New Alphabet kwam, de eerste formele computerletter, reageerde Anthon met zijn zwierige naaktalfabet. Hij legde blote meisjes op de vloer van de gymnastiekzaal van de Rietveld Academie en fotografeerde ze. De dochter van fotograaf Ed van der Elsken fungeerde als komma omdat ze zo klein was.

Dat typeert Beeke. Die maakte zijn werk veelal intuïtief, met ‘echte’ mensen voor de camera die hij zelf fotografeerde. Hij was geen computerman, het ging hem om de impact dat het affichebeeld moet hebben, en dat kon hij beter vanachter zijn camera componeren, dan in een digitale wereld. En hij deed meer. Samen met zijn levenspartner, trendwatcher Lidewij Edelkoort, maakte hij internationaal gezaghebbende bladen als View on Color en Bloom.

Vooral zijn serie theateraffiches voor Globe en Toneelgroep Amsterdam hebben door die werkwijze een stempel gedrukt op de Nederlandse affichekunst van eind twintigste eeuw. ‘Haar leven haar doden’, bijvoorbeeld, voor Toneelgroep Amsterdam uit eind jaren negentig, toont een vrijwel blote vrouw, met een dik pistool in haar onderbroek en een foetus door Anthon Beeke op haar buik getekend met lippenstift.

‘Klapje in het gezicht’

Ik heb Anthon Beeke twee maanden voor zijn dood voor het laatst gesproken. We bladerden door de drukproeven van Dutch Posters 1997-2017, a Selection by Anthon Beeke. Sinds Beeke in 2009 was getroffen door een herseninfarct, kon hij niet goed meer werken en slecht spreken. Maar kijken en scherp oordelen, ging nog als vanouds. Hij wees me op elk affiche uit het boek, gaf er korte commentaren bij en wist precies wat goed en slecht was. ‘Eén beeld moet het hele verhaal vertellen, typografie is dienend, kleur en mooimakerij zijn slechts bijzaken.’ En het moet niet braaf zijn. Een straataffiche dat is, pats, een klap in het gezicht. Pas dan heb je de volle aandacht.’

En hij sloeg keihard met zijn vlakke hand op tafel.