Goudhaantje

Leeg voelde Eleanor Catton zich vorig voorjaar, na het inleveren van haar tweede roman The Luminaries (Al wat schittert), waar ze thuis in Auckland, Nieuw-Zeeland tweeëneenhalf jaar fulltime aan had geschreven. Plannen voor een volgend boek heeft ze niet. 'Ik ben nog steeds aan het uitrusten.' Dus het media-circus dat is losgebarsten toen ze als 27-jarige de jongste genomineerde was in de geschiedenis van de Engelse Man Booker Prize, met het dikste boek (832 pagina's), en vervolgens op 15 oktober 2013 de jongste winnaar ooit (28 jaar inmiddels), komt haar niet ongelegen.

Met grote ogen kijkt ze om zich heen in het hotel aan de Herengracht, haar mond in de lachstand, een paar uur na aankomst in het exotische Amsterdam. Voor het eerst in haar leven is ze hier, direct na een vierdaagse tournee door Engeland, Schotland, Ierland en Wales. 'Allemaal gevolgen van het winnen van die prijs', zegt ze met ontspannen verbazing.

Om niet achter te blijven, kondigde de Victoria Universiteit in het Nieuw-Zeelandse Wellington onlangs aan Eleanor Catton volgende maand tot Doctor of Literature te kronen.

undefined

Achtentwintig jaar, twee romans, en dan een eredoctoraat. Wel een tikje eigenaardig.

'Vind ik zelf ook. Of ik dat eredoctoraat verdien, vraag ik me in ernst af. Het is ook gemeen tegenover mijn vriend Steven Toussaint, die schrijft en nu een paar jaar bezig is met zijn promotie aan diezelfde universiteit. Word ik zomaar doctor. Niet echt, het is maar een eredoctoraat, heb ik hem gezegd, maar toch. Als je een grote prijs hebt gewonnen, merk ik, roept dat bij anderen het verlangen op om jou óók een prijs te geven. Ze geven me eigenlijk een prijs voor de prijs. Zonder Booker Prize was dit nooit gebeurd. Maar ik wil er niet cynisch over doen.'

undefined

De plechtigheid moet nog plaatsvinden.

'Zo is het. Het is eervol. Eventueel cynisme kan beter na afloop. That's the best policy.'

Ze studeerde Engels en creative writing in Wellington, haar afstudeerproject in 2008 was haar eerste roman The Rehearsal, over de affaire tussen een leraar en leerlinge. Nu geeft Catton zelf creative writing aan het Manukau Institute of Technology in Auckland.

undefined

Kun je schrijven leren?

'Dat denk ik wel. Ik geef les in bijvoorbeeld het schrijven van een bijzin. Maar ook: hoe bouw je suspense op, hoe laat je een personage van gedachten veranderen. Het is veel repeteren, net als bij het studeren op een muziekinstrument. En veel lezen. Plotbouw is oefenen.'

The Luminaries kent een ingenieuze plot. Enige kennis van de sterrenhemel (Catton werd door haar vader gewezen op de applicatie Stellarium, waar ze dankbaar gebruik van maakte) en van de dierenriem strekt tot aanbeveling. De lengte van de hoofdstukken bootst de maanstanden na: we beginnen met een groot hoofdstuk (volle maan) en eindigen met een kleine maansikkel (één alinea). Niets komt ons vertrouwd voor: het verhaal speelt in 1866, in het Nieuw-Zeelandse gouddelversplaatsje Hokitika, dat een paar duizend zielen telt, aan de westkust die Catton nog kent van trek- en kampeervakanties met het hele gezin.

De Brit Walter Moody arriveert er per schip, betreedt de rookkamer van het Crown Hotel en heeft de indruk dat de daar aanwezige mannen luchtigheid acteren. Dat is ook zo; ze waren net bijeengekomen voor een geheime vergadering, die ze door zijn entree moesten onderbreken. Er is een moord gepleegd, er is iets met goudklompjes die in een jurk zijn genaaid, er is iets met drugs en een prostituee, en veel met valse namen en papieren.

De spanning is prompt voelbaar, als de vreemdeling - met wie de lezer meteen optrekt - die onbekende gemeenschap entert, waar iedereen wel iets te verbergen heeft. Catton houdt die spanning er honderden pagina's in, terwijl ze elk personage uittekent, inclusief diens hebbelijkheden en vocabulaire.

undefined

U heeft vast veel Dickens gelezen.

'Niet eens zó veel. Ik moet er nog een paar. Belangrijk voor mij waren Henry James, Dostojevski, Moby Dick, George Eliot, Jane Austen, Wilkie Collins. Madame Bovary! Flaubert heeft me geleerd dat gehechtheid aan personages niet hetzelfde is als van ze houden. Emma Bovary kan pathetisch zijn, maar doordat we haar van zo dichtbij volgen, van binnen, vind je dat niet erg.

'Veel lezers vinden The Luminaries dik, maar voor 19de-eeuwse standaarden is deze omvang gemiddeld. Een conversatie mag tijd nemen, dat was good fun om te schrijven.'

Dat plezier is ook te zien aan Cattons gebruik van het auctoriale perspectief, de 'we' die elk hoofdstuk inleidt met een samenvattende teaser ('waarin slechte indrukken worden hersteld, de uitnodigingen zich opstapelen en het verleden zich uitrolt tot het heden') en die soms midden in een hoofdstuk intervenieert: 'De interrupties waren te vermoeiend (...) om hier een woordelijk getrouw verslag te rechtvaardigen.'

'Dat gebeurt in 19de-eeuwse romans ook, alsof de verteller bang is voor de verveling die emmerende personages zouden kunnen opwekken. Een bijkomend voordeel van een historische roman is dat ik de personages mocht aankleden, letterlijk, en de variëteit in kleding was toen enorm. Al die snorren, hoeden, vesten. En pijpen, een wonderful prop! Zowat iedereen rookte pijp. Dat kwam me goed uit, want je kunt op tientallen manieren een sigaret roken, maar bij een pijp komen er nog meer variaties bij: hoe houd je de steel vast, hoe stamp je de tabak aan, hoe hoog komt de vlam op? Iedereen doet het anders. Door dat te beschrijven, kan ik de personages hun eigen stijl geven. En dan heb ik het nog niet over het ritueel van het opiumpijproken.'

Haar boek gaat over mensen die hopen dat hun leven een wending kan nemen door het vinden van goud, dat functioneert als een omgekeerde alchemie: de materie die de mens kan transformeren, die hem zichzelf kan laten vernieuwen.

undefined

Even dacht ik: dit boek is geen historische roman over Hokitika in 1866, maar gaat via een omweg over de recente mondiale financiële crisis. Hoop die is gebaseerd op materie, handel, aandelen, speculaties.

'Toen ik The Luminaries schreef, heb ik niet bewust gedacht aan de financiële crisis. Maar het is waar dat die zich afspeelde terwijl ik hieraan werkte. En het is ook waar dat je op overeenkomsten kunt wijzen: de illusie die welstand schenkt, de valse belofte dat we met het vergaren van rijkdom betere mensen worden. Geld kan je behulpzaam zijn om je van je verleden te ontdoen, maar geld kan je niet helpen om aan jezelf te ontkomen.'

Hoe zegt haar personage Ah Sook het ook weer? Iemands motoriek blijft hetzelfde, ook als het lichaam verandert en veroudert, 'alsof de motoriek het ware omhulsel is, de vaas voor de bloem van het lichaam'.

undefined

Als ik dit citaat combineer met de hechte romanstructuur, met die astronomisch bepaalde stellaire en planetaire posities, dan lijkt het of u wilt zeggen: er ligt meer vast dan wij vaak denken.

'De twaalf mannen in het Crown Hotel representeren de twaalf archetypes van de dierenriem. Ze zijn allen betrokken bij een misdaad, een moord, die geen van hen heeft begaan. En het verhaal begint met Moody, want zijn archetype is Mercurius, en die staat voor de rede en het vertellen.

'Op deze manier heb ik het hele boek eerst uitgedacht. Alles is gepland. Spontaniteit komt er niet bij kijken - hopelijk klinkt dit niet suf, want binnen die strakke vorm begon voor mij het grote avontuur. Hoe zorg je ervoor dat archetypen de plot bezielen, en voorkom je dat een archetype stereotiep wordt? Een abstractie zonder menselijke vorm aankleden is iets geweldigs om te bedenken, want niemand kent het gezicht of de broek of de stem van een archetype. Maar een stereotype zou juist wel voorspelbaar en beperkend zijn, en die zou van mijn roman een brave invuloefening maken.

'Daar heb ik veel over gepiekerd, in de jaren van het schrijven. Het idee was in orde, dat voelde ik aan, maar was ik de geschikte schrijver om het verhaal tot een goed einde te brengen? Maandenlang was ik daar niet zo zeker van.'

undefined

Maanden van twijfel, van wanhoop ook?

'O ja hoor, veel wanhoop. En ik schrijf ook nog eens langzaam. '

undefined

Maar u ging door, dus het waren ook maanden van groeiend zelfvertrouwen.

'Nu het af is, lijkt het moeiteloos te zijn ontstaan. Als een boek eenmaal is gepubliceerd, zie je alleen het zelfvertrouwen, want je houdt het onmiskenbare resultaat daarvan in je handen. Terwijl de maanden van twijfel onzichtbaar zijn geworden. Door de Booker Prize is die periode bijna uitgewist. Die is echter wezenlijk en ik denk ook nodig. Als je tevoren zeker weet dat je het kunt, heb je niet de goede houding. Niet om een groot en spannend boek te schrijven.'

In de schrijfjaren, vertelt ze, las ze elke avond haar partner voor wat ze overdag had gemaakt.

undefined

Met stemmetjes?

'Geen stemmetjes, geen accenten. Daar ben ik niet goed in. Ik wilde horen of het ritme goed was. Controleren of hij moest lachen, en op welke momenten. En opletten wanneer hij steels op zijn horloge keek, of even uit het raam, denkend dat ik het niet in de gaten had. Alert op elke glimp van een geeuw.'

undefined

Een Doctor of Literature die de twijfel niet wil uitvlakken, dat past bij de strekking van The Luminaries, waarin de waarheid voortdurend kantelt, draait, verandert. Niets staat vast. Niemand is transparant of eerlijk.

'Op één uitzondering na dan. Eén verhouding is echt, een liefdesrelatie waar niemand bij kan. Het contrapunt, los van de suspense. Die twee hebben iets met elkaar, niet op basis van hebzucht of ambitie maar door wederzijdse liefde. Díe kan jou transformeren. Dat is de wil, en niet het lot.

'Als ik de laatste maanden vragen krijg over mijn boek, gaat het hier zelden over. Dat begrijp ik goed, want de lezer is totaal gespitst op het lot en de lotgevallen. Kortstondig, en dan nog in een terugblik, roer ik die liefde aan. Toch zou je iets missen als je haar over het hoofd ziet.'

undefined

WINNAAR VAN SUPERLATIEVEN

Toen Al wat schittert (The Luminaries) vorig jaar oktober werd bekroond met de Man Booker Prize, constateerden de Britse media opgetogen dat auteur Eleanor Catton met 28 jaar de jongste winnaar in de geschiedenis van de prijs was, en haar boek met 832 pagina's het dikste. Bovendien was het aantal meedingende titels in 2013 groter dan ooit: 151. Hoewel de auteur pas 25 was toen ze aan haar roman begon, sprak er volgens juryvoorzitter Robert Macfarlane 'rijpheid uit iedere zin, in het ritme en in de balans. Het is een boek waaruit een verbijsterende beheersing blijkt'. Ondanks de omvang van de roman stelden de juryleden het boek allen driemaal te hebben gelezen. 'Elke keer dat we erin doken, waren de opbrengsten buitengewoon, het dividend astronomisch.' Voor de juryleden die Al wat schittert niet als e-book maar in papieren vorm hadden gelezen, was de ervaring 'a full body workout' geweest, aldus Macfarlane. Van de roman - Cattons tweede na het in 2008 verschenen The Rehearsal - zijn in twaalf landen vertalingen verschenen.

undefined