Goed en fout als spektakel in een draaischijf

Valkenburg De musical als theatergenre staat nu niet bepaald bekend om zijn grote vernieuwingsdrang. Er wordt wel eens wat geprobeerd, vooral in Amerika (Rent, Urine Town) maar in Nederland is de musical toch vooral voorbehouden aan de grote bekende namen-producties van Stage Entertainment (Mary Poppins, Petticoat) en de nostalgie- (Ja Zuster Nee Zuster, binnenkort: Toon) dan wel feelgood-musicals van V&V Entertainment (Hairspray, Legally Blonde).

In dat veld van grote spelers heeft zich nu Soldaat van Oranje, de musical gevoegd. Procenten Fred Boot en Robin de Levita en regisseur Theu Boermans hebben, met dank aan hun technische staf en ontwerpers, het genre musical verrijkt met een vorm van totaaltheater die ongekend is. Soldaat van Oranje is spectaculair zonder pretparkkitsch te worden, en indrukwekkend in zijn technisch vernuft en vernieuwingsdrang.

Meest in het oog springend: het draaiplateau met een doorsnede van 33 meter waarop ruim elfhonderd stoelen staan die het publiek als het ware langs de scènes voert. Door een ingenieus schuifwandensysteem vloeien die scènes moeiteloos van studentenhuis naar paleis, van slagveld naar het Scheveningse strand. Tweede theaterinnovatie: het gebruik van projecties en oude archiefopnamen uit de oorlog. Alsof het hele archief van het tv-programma Andere Tijden is gebruikt, op een stijlvolle manier en niet alleen illustratief maar ook informatief. De bezetting van Nederland, het bombardement op Rotterdam, de Jodenvervolging en uiteindelijk de bevrijding, het komt allemaal in juiste dosering in beeld voorbij.

Soldaat van Oranje - gebaseerd op het boek van Erik Hazelhoff Roelfzema en niet op de verfilming daarvan door Paul Verhoeven in 1977 - wordt gespeeld in een voormalige hangar op vliegveld Valkenburg bij Leiden. In vier maanden tijd werd deze lege hal omgetoverd tot een TheaterHangaar waarin alles klopt: restaurant, bar, een enorme foyer verspreid over twee verdiepingen, voortreffelijk personeel - hier is het publiek te gast zoals dat hoort in de wereld van het betere entertainment.

Maar het gaat uiteraard om het verhaal van de jonge student Erik, die met een groep vrienden vanuit zijn jeugdige onbevangenheid kiest voor verzet en zich niet neerlegt bij de bezetting. Met onvoorwaardelijke bravoure wordt hij een jonge Engelandvaarder en komt in contact met de naar Londen uitgeweken koningin Wilhelmina. Met haar hulp zet hij 'Contact Holland' op, een geheim netwerk tussen Engeland en het verzet in Nederland. Een levensgevaarlijke missie, waarbij onder de studenten geregeld slachtoffers vallen.

In de bewerking van Edwin de Vries gaat het vooral om de vraag wat goed is en wat fout, en hoe diffuus de grens daartussen is. De ene student wordt verzetsheld, de ander sluit zich aan bij de SS, het ene meisje wordt verliefd op de goede, de ander op de kwade. De Vries heeft de rol van Wilhelmina flink vergroot, zij is als een spin in het web en stuurt de handelingen. Een slimme keus, temeer daar de rol wordt gespeeld door Catherine ten Bruggencate die van de oude vorstin een fenomenale creatie maakt. Geen typetje, geen imitatie, maar het licht aanzetten van karakter en verschijning - dat is wat Ten Bruggencate doet, met die merkwaardig stoere loop, die hoekige bewegingen en die meanderende stem.

De scènes ten paleize en in Londen zijn door Boermans knap geregisseerd, en daarin laat hij ook enige humor toe. Verder kenmerkt zijn regie zich door fel realisme (in de martelscènes), stevige accenten in de liefde (vrijpartijen) en een ferm gebruik van symbolen (hakenkruisen, Jodensterren, NSB-advertenties).

De musical kent ook minder sterke punten, zoals het matige zangtalent van de acteurs. Boermans wilde voornamelijk werken met toneelspelers, en niet met musicalsterren die prachtig zingen maar vaak niet zo goed acteren. Hier is dus het omgekeerde het geval. Matteo van der Grijn beschikt als soldaat Erik weliswaar over een charmante onbevangenheid, maar mist de flair en het lefgozerige dat ook bij de rol hoort. Loes Haverkort daarentegen maakt een invoelbaar personage van Charlotte, het meisje dat uiteindelijk in Buchenwald aan haar einde komt. De scène waarin student Bram (Jorrit Ruijs) wordt gefusilleerd, is huiveringwekkend verbeeld met een danssolo waarin wanhoop net niet kitsch wordt.

Door de draaischijf is er voortdurend van alles te zien: we deinen mee op een schip, zitten in de cockpit van een Dakota, zien zinsbegoochelende strandscènes en ten slotte gaat de grote hangardeur open en stapt Wilhelmina uit een echt vliegtuig. De muziek van Tom Harriman beweegt zich tussen musicalrock, zachte liefdesduetten en mooie ensemblezang. Helaas zijn de door de Amerikaanse Pamela Philips Oland geschreven liedteksten door Frans van Deursen nogal plat vertaald. Zinsneden als 'Steek het Derde Rijk maar waar de zon niet schijnt' en 'Wie ben jij dan, Zijne heiligheid? Alsof je alleen maar bloemen schijt!' zijn gewild modern en ongepast. Zoals ook het zinnetje 'Man, ik was hier in een ruk en een fuck' afbreuk doet aan het verder goede script.

Vrijdag werd bekend dat het Nationaal Historisch Museum geen eigen gebouw krijgt. Directeur Erik Schilp zei daarover dat er meer methoden zijn om ons historisch besef op peil te houden. Met Soldaat van Oranje, de musical wordt hij op zijn wenken bediend. Het is informatief, educatief, spannend en ook nog eens grensverleggend muziektheater.

Koningin Beatrix, begeleid door haar zus Irene, was de belangrijkste gast op de galapremière van Soldaat van Oranje, de musical. Zij keek naar een voorstelling waarin haar grootmoeder Wilhelmina een belangrijke rol vervulde. Actrice Catherine ten Bruggencate gaf daaraan gestalte, maar speelde in de serie Den Uyl en de affaire Lockheed ook al overtuigend de rol van Beatrix' moeder Juliana. In de zaal verder actrice Carine Crutzen die op dit moment Beatrix zelf speelt in de film Majesteit. Mocht er al aan het nut van de monarchie getwijfeld worden, dan is haar rol in de Nederlandse cultuur op dit moment onomstreden.

Veel politici waren er ook: Alexander Pechtold, Boris van der Ham, Jozias van Aartsen, Annemarie Jorritsma, Joop Atsma en Ton Elias. De musicalwereld werd vertegenwoordigd door onder anderen Erwin van Lambaart (Stage Entertainment), Roel Vente (V&V Entertainment) en Lone van Roosendaal (artieste met de mooiste jurk). Uiteraard waren ook de Drie Musketiers van het chique uitgaanscircuit aanwezig: Frans Molenaar (couturier), Cees Dam (architect) en Jan des Bouvrie (meubelontwerper).

Met de realisering van Soldaat van Oranje, de musical en de inrichting van De TheaterHangaar is een bedrag van rond de 7 miljoen euro gemoeid. Grootste financier achter de schermen is investeringsmaatschappij Amerborgh, eigendom van Alex Mulder. Mulder investeert de laatste jaren veel in beeldende kunst en theater; zo is hij ook eigenaar van het Compagnietheater in Amsterdam.

Om uit de kosten te komen moet Soldaat van Oranje ten minste een jaar volle zalen trekken.

Mocht het concept aan het buitenland worden verkocht, waarop de producenten hopen, is de winst aanzienlijk. De TheaterHangaar telt 1.103 zitplaatsen; voor de strandscènes wordt 300 duizend liter water gebruikt. Bij de totstandkoming van voorstellingen en gebouw waren meer dan vijfhonderd medewerkers betrokken. De voorbereidingen voor de musical zijn zeven jaar geleden begonnen, toen het eerste contact met Erik Hazelhoff Roelfzema werd gelegd. Voor producent Fred Boot, begonnen als pr-medewerker bij Joop van den Ende, is de realisering van deze musical de vervulling van een jongensdroom.