Gestrand in Athene, de horrorplek voor de verjaagde vluchteling

Morgen gaat hij een nieuwe poging wagen om de haven van Patras te bereiken. Vanuit daar naar Italië en dan door naar Parijs. ‘Kijk, hem is het ook gelukt.’ De 26-jarige Afghaan die zichzelf ‘Boss’ noemt, toont een foto op Facebook waarop zijn vriend poseert voor de Eiffeltoren. Omdat Boss al zijn geld heeft uitgegeven aan de smokkelaar, slaapt hij meestal op straat. ‘Ik heb sigaretten en krijg soms bier om mezelf warm te houden’, lacht hij, terwijl hij zijn zoveelste sigaret opsteekt.

De vermagerde Afghaan heeft al vijf keer eerder een poging gewaagd om vanuit Athene de haven van Patras te bereiken, maar werd steeds hardhandig teruggestuurd door de politie. ‘Ze schoppen en slaan, ze zijn bijna net zo erg als de Taliban. Ik had net zo goed thuis kunnen blijven.’

De jonge Afghanen om hem heen lachen uitgelaten. Humor is hun enige uitweg uit het uitzichtloze vluchtelingenbestaan in de Griekse hoofdstad Athene.

Het Victoriaplein in het centrum van de stad is deze winterse maar warme namiddag volledig overgenomen door migranten. Onder de vrolijke kerstverlichting rennen kinderen over het plein, vrouwen keuvelen met elkaar op een bankje en overal staan groepjes mannen. Het belangrijkste onderwerp van gesprek: hoe te overleven in de Griekse ‘hel’ en er zo snel mogelijk weg te komen, verder Europa in.

De situatie op het plein herinnert aan 2015, toen Griekenland overspoeld werd door een miljoen vluchtelingen. Eerst voornamelijk uit Syrië, later volgden de Afghanen, Irakezen, Iraniërs en in hun kielzog de ‘economische migranten’ uit veilige landen als Algerije, Bangladesh en Marokko. Toen in 2016 de grenzen in Europa op slot gingen en een deal met Turkije werd gesloten om de toestroom te stoppen, strandden vooral die laatste groepen in Griekenland.

Afghanen

Nu zijn het vooral Afghanen die het straatbeeld bepalen. Hoewel ze in Griekenland veruit de meeste kans maken op een vluchtelingenstatus – Nederland erkent Afghanen zelden als oorlogsvluchteling, al zijn de Taliban terug van weggeweest – willen ze er allemaal weg. Niet alleen omdat de wachttijd in de asielprocedure is opgelopen tot drie à vier jaar, maar vooral omdat er in Griekenland geen toekomst is. ‘Hier is geen werk of opvang voor ons, alleen ellende’, verzucht de 20-jarige Ali, die zichzelf twee dagen eerder vanaf Lesbos heeft weten te smokkelen.

Ali, die onder de infectiewonden zit als gevolg van schurft die hij heeft opgelopen in het beruchte vluchtelingenkamp Moria, slaapt met negen andere migranten in een kamer vlak bij het plein. Het kost hem 5 euro per nacht. Hij weet niet hoelang hij dat volhoudt. Volgens de Afghaanse jongens slapen er steeds meer mensen op straat. ‘Alles wordt ook duurder nu Kerstmis nadert. Vannacht waren er zelfs families met kleine kinderen’, vertelt Boss.

De druk op de illegale woningmarkt in Athene is fors toegenomen sinds de nieuwe conservatieve regering van premier Kyriakos Mitsotakis is begonnen duizenden migranten van de overvolle eilanden te halen. Nog voor het eind van dit jaar moeten liefst 20 duizend migranten naar het vasteland zijn overgebracht, zo beloofde de regering vorige maand. Een onmogelijke opgave volgens de hulporganisaties, want de opvang zit overal bomvol.

Veel migranten vallen in die transfers tussen wal en schip. Migranten die geen asiel in Griekenland aanvragen, hebben namelijk geen recht op een plek in officiële opvangkampen van de overheid of in de tienduizenden huizen of hotels die vluchtelingenorganisatie UNHCR heeft gehuurd met EU-geld. Zij belanden op straat of zijn overgeleverd aan de huisjesmelkers en mensenhandelaren. Hetzelfde geldt voor de illegale migranten die in de vele kraakpanden in de stad verbleven die de nieuwe regering de afgelopen maanden heeft ontruimd.

Zwerven op straat

In de anarchistische wijk Exarchia, waar vlaggen van de Griekse krakersbeweging op haveloze gebouwen hangen en de muren zijn beklad met graffiti, loopt Alfi zoekend rond met twee rugzakken op haar rug en in de hand twee grote boodschappentassen, waaruit een deken puilt. De jonge Congolese is op zoek naar een adres waar ze voorlopig kan slapen. Ze zwerft al drie maanden rond in Athene na te zijn gevlucht uit Thessaloniki, waar haar op Samos geboren baby is overleden.

Ze kon de herinnering niet meer aan en gaat bovendien gebukt onder het trauma van de verkrachting in haar thuisland waaruit haar baby was voortgekomen. Nu heeft Alfi niets en niemand meer. ‘Mijn ouders zijn dood, hier ken ik niemand’, zegt ze als ze uitgeput haar spullen op de grond laat vallen in de kale kamer, waar alleen lege ledikanten en kasten op haar wachten.

Zoals Alfi zwerven er talloze migranten door de stad. Bovendien komen er steeds meer migranten bij die het daklozenbestaan verkiezen boven de vaak afgelegen opvangkampen. Ze zijn het lange wachten en de verveling in de kampen beu en willen op zoek naar een smokkelaar om verder in Europa te komen.

Niet zelden belanden deze zwervende migranten in de drugscriminaliteit of prostitutie om te overleven. Voor de vele alleen reizende minderjarige migranten is dit risico levensgroot. Voor nog geen derde van deze groep van zo’n 6.000 minderjarigen is geschikte opvang. De politie houdt honderden jongeren in detentie bij gebrek aan een alternatief en ‘voor hun eigen veiligheid’, tot afgrijzen van mensenrechtenorganisaties.

Minderjarigen

‘Hun enige misdaad is dat ze tieners zijn’, zegt Zoe Kokalou van de Griekse hulporganisatie Arsis. Het Arsis-straatteam bezoekt deze avond het Victoriaplein om minderjarigen op te sporen en ze te wijzen op de mogelijkheid van opvang en bescherming. Vaak wordt hun hulp afgewezen. Vorige week nog, toen een 16-jarige jongen uit Pakistan vertelde niet naar een opvanghuis buiten de stad te kunnen ‘omdat het geld in Athene was’. Hij bleek zich al te prostitueren in een park verderop om geld naar zijn familieleden te kunnen sturen en hen zo te onderhouden. Daarvoor was hij per slot van rekening naar Europa gestuurd.

‘In Griekenland wacht alleen deceptie’, weet nu ook Abu Sayed. De 23-jarige migrant uit Bangladesh hoopte hier werk te vinden, tot nog toe zonder resultaat. Dus slaapt hij met een aantal vrienden op straat. ‘Mijn geld is opgegaan aan de smokkelaar – 10 duizend euro. Ik kan nu ook niet meer terug.’ Sayed heeft geen ambitie om in Europa te blijven of er asiel aan te vragen. Hij wil alleen even wat geld verdienen en dan terug naar huis. Eerder al ging hij met dit doel naar Turkije en Polen. ‘Maar hier in Griekenland is niets.’

Sayed heeft net dankbaar koffie aanvaard van vrijwilligers van de Griekse organisatie Steps. Zijn vriend staat in de rij om de dokter te zien, het wachten is op de warme maaltijd die in twee reusachtige pannen aan het pruttelen is. Vrolijke muziek klinkt over het pleintje waar Steps twee keer per week een mobiel opvangcentrum opzet voor de daklozen. In een bestelbusje draaien wasmachines, in een ander busje is een bibliotheek ingericht met boeken in het Arabisch, Urdu of Farsi en met taallessen. Op een uitgeklapte tafel voor de krakkemikkige bibliotheekbus in hippiestijl spelen vluchtelingen spelletjes met een blije Britse vrijwilliger, die met haar fladderende jurken en sjaals lijkt te zijn weggelopen uit Woodstock, maar wel vloeiend Farsi en Arabisch spreekt.

Kraakpanden ontruimd

‘De rij wordt hier elke dag langer’, merkt de Mexicaanse vrijwilliger Erika Bernachi van Medical Volunteers International, die in Athene samenwerkt met Steps om dakloze migranten van medische hulp te voorzien. ‘Het is zeker drukker sinds de kraakpanden zijn ontruimd. Zelfs sommige van onze vrijwilligers die als tolk werkten, zijn op straat beland.’

Naarmate de winter vordert, groeit de populariteit van het opvangkamp Eleonas, dat als enige midden in de stad ligt. Dat containerkamp is met 1.800 bewoners overvol. Sommige migranten wonen er al vier jaar in afwachting van hun verblijfsstatus. Toch is er wel verloop, vertelt de kampmanager. ‘Soms zijn mensen ineens vertrokken met een smokkelaar, omdat ze hun procedure niet langer willen afwachten. Er gebeuren de gekste dingen. Sommige migranten verhuren hun plek en gaan zelf op straat slapen, andere laten daklozen illegaal binnen. Dit is een geliefd kamp vanwege de ligging. Iedereen wil hier wel een plek.’

Zieke baby

Voor een van de containers in het kamp staat de 30-jarige Dorkas, een getekende Congolese vrouw met een baby op de rug. Ze is woedend. Over het gebrek aan zorg voor hun zieke kinderen. ‘Mijn baby is ziek en hij moet worden behandeld voor epilepsie’, wijst ze naar haar oudere zoontje. Ook is ze woedend over de kleine ruimte die ze met zijn zevenen moeten delen en over het gebrek aan informatie. ‘Kijk, dit kreeg ik mee van het ziekenhuis.’ Ze laat een formulier in het Grieks zien. ‘Dit is geen leven hier. Wij lijden.’

Binnen laat huisgenoot Margarite zien hoe vol het is. Ze slaapt met haar pasgeboren baby en twee andere vrouwen op een tweepersoonsbed. ‘Ik heb geen plek om hem te voeden of te laten rusten.’ Het fornuis staat een halve meter van het bed, de rest van de containercabine wordt ingenomen door kinderwagens en spullen. ‘Voor haar is hier niet eens plek’, zegt Dorkas, wijzend naar een andere vrouw met een baby die illegaal in de container verblijft. ‘Ze past niet eens meer op het bed. Maar waar moet ze anders naartoe? Ze is alleen, ze kent hier niemand.’

Vogelkooi

De Syrische Rasha heeft er maar het beste van gemaakt. Zij en haar man en vier kinderen zijn twee maanden geleden vanuit Lesbos naar het vasteland gebracht om de druk op het eiland te verlichten. Ze knuffelt haar zoontje liefdevol op schoot, terwijl haar dochtertjes buiten rennen. Naast de deur van haar container hangt een vogelkooi met een gele parkiet, binnen in de keurig opgeruimde miniwoning klinkt een gebed vanaf de tv.

Verderop lijkt ook een ander Syrisch gezin de draad te hebben opgepakt. Met hun dochtertje en de pasgeboren baby in een kinderwagen drinken ze koffie uit porseleinen kopjes aan een picknicktafel in de zon. De twee oudste kinderen zitten op school. Het leven lijkt bijna normaal, als je de containers op de achtergrond en de was die overal om hen heen over hekken hangt te drogen, even wegdenkt.

Terug op het Victoriaplein, waar de avond is gevallen, is de Iraanse Victor op zoek naar een vals paspoort. Dat gaat hem 9.000 euro kosten, die zijn familie vermoedelijk voor hem bij elkaar sprokkelt, zoals gebruikelijk. Het is een hoop geld, maar toch moet hij het doen. ‘Ik heb geen andere optie. Ik wacht nog even tot het Kerstmis is, want dan zal Jezus me helpen op mijn reis.’