Geschiedenis Turkije herhaalt zich

Het vonnis van de eeuw, althans voor Turken en Koerden, is geveld. PKK-leider Abdullah Öcalan is ter dood veroordeeld. Rechter Turgut Okyay kan zijn ceremoniële zwarte mantel met helrode kraag weer even in de kast hangen. Er is recht gedaan en zelfs de Europeanen vinden dat het proces keurig volgens de Turkse wetgeving is verlopen.

Maar het uitschakelen van Öcalan heeft de Koerdische kwestie niet opgelost. Sterker, het maakt eigenlijk niet uit of de man wel of niet wordt opgehangen aan die akelige Turkse galg, waarbij het slachtoffer tussen een houten driepoot bungelt.

Indien er niets fundamenteel verandert in de manier waarop Turkije met zijn minderheden omgaat, blijft de kans op een gewapende strijd volop aanwezig. Of zoals de turkoloog prof. E.J. Zürcher het in zijn standaardwerk Een geschiedenis van het moderne Turkije formuleert: 'Het begrip Turk moet opnieuw worden gedefinieerd, het moet niet langer worden gekoppeld aan de Turkse taal en cultuur, maar aan het inwonerschap van Turkije.'

Eigenlijk is er niets nieuws onder de zon. Toen Mustafa Kemal Atatürk erin was geslaagd tot een vergelijk te komen met de geallieerde winnaars van de Eerste Wereldoorlog, stond de Turkse leider voor een gigantische taak. De grootste problemen waarmee hij werd geconfronteerd, waren de deplorabele toestand van de economie, de islam en de Koerdische kwestie. Ruim driekwart eeuw later kampen de opvolgers van de eerste president met dezelfde problemen. Volgens een waarnemer is dat voor steeds meer Turken een reden te twijfelen aan de merites van het kemalistische systeem.

Dat dit besef ook tot de top lijkt door te dringen, zou kunnen worden afgeleid uit de reacties op het vonnis tegen Öcalan. Die waren vrijwel over de hele linie gematigd. Van Koerdische zijde was er (ook door Öcalan zelf) opgeroepen tot kalmte en gewelddadigheden bleven uit. Van zijn kant hield Turkije zich ook afzijdig van al te groot triomfalisme.

Je ruikt dat er onder het oppervlak iets aan het schuiven is, stelt een politieke waarnemer. Er lijkt een brede consensus te ontstaan tegen de doodstraf. Zelfs president Demirel liet dezer dagen doorschemeren dat het oordeel van het Europese Hof van de Rechten voor de Mens in de zaak-Öcalan bijzonder zwaar zal wegen. En hij zelf heeft het laatste woord aan het eind van de procesgang.

Er is geen politicus, met uitzondering van oppositieleidster Tansu Çiller, die heeft gepleit voor het ophangen van de Koerdenleider. Zelfs Devlet Bahceli, de voorman van de fascistische MHP, hield zich in en zei dat eerst de hele rechtsgang moet worden doorlopen.

En dan was er voortdurend het gerucht dat achter de schermen werd gewerkt aan een deal tussen Koerden en Turken onder leiding van Europa. Volstekt onwaar, roepen alle betrokkenen, maar dat werd indertijd ook gezegd van de contacten tussen PLO en Israël.

Turkije heeft Europa hard nodig en dat besef heeft extra reliëf gekregen door de recente crises in Azië en Rusland. Zonder de douane-unie met Europa had Turkije de economische klappen nauwelijks overleefd.

Van een zich serieus afkeren van Europa kan dan ook geen sprake zijn, ofschoon daar wel af en toe mee wordt gedreigd. De verwestersing is zover voortgeschreden dat een andere koers feitelijk onmogelijk is geworden, ondanks alle conflicten.

'Het gaat erom dat niet een bepaalde etnische groep of een bepaald grondgebied fundamentele rechten krijgt, maar of elke Turkse ingezetene die rechten krijgt, rechten die ons zolang zijn onthouden', schreef columnist Fehmi Kohru gisteren in de Turkish Daily News. 'Eerst vanwege het communisme, toen vanwege het separatistische terrorisme en straks zonder twijfel vanwege het fundamentalisme', vreest hij. Hij pleit ervoor op te houden met 'primitief gedrag' als het gevangenzetten van mensenrechtenactivist Akin Birdal en van verscheidene schrijvers.

Vergelijkbare ideeën zijn geuit door columnisten als Ismet Berkan. Het is natuurlijk veel te vroeg voor harde conclusies, maar het lijkt erop dat de mammoettanker Turkije bijna stiekem een paar graden van koers aan het veranderen is.