Gerhard kan verder regeren ondanks zichzelf

Hoewel hij een tweede kans krijgt, is de verkiezingsuitslag hoe dan ook een gevoelige klap voor de kanselier. Vier jaar geleden werd hij met overtuigende cijfers gekozen en kon hij om zeven uur in overwinnaarspose voor de camera's verschijnen. Nu moest hij afzien van een overwinningstoespraak, omdat het tot diep in de nacht onzeker bleef of de meerderheid er was, of toch niet.

Wel leek het erop dat de SPD niet langer de grootste fractie in de Bondsdag zou blijven. Alleen omdat de Groenen onder leiding van minister van Buitenlandse Zaken Josch ka Fischer het veel beter deden dan verwacht en de liberale FDP slechter, hield Schröder uitzicht op een voortzetting van zijn kanseliersschap. Maar na middernacht draaide zelfs dat beeld bij: de SPD scheerde om 1 uur rakelings langs de CDU/CSU.

Schröder heeft met zijn overtuigende tv-optreden een immense populariteit bereikt. Daar kon de minder aansprekende conservatief Stoiber weinig tegenover stellen. Ook had hij het geluk zich te kunnen bewijzen als crisismanager tijdens de overstromingen. Rampen zijn het moment van de uitvoerende macht, de oppositie is veroordeeld tot toekijken.

De Irak-crisis gaf Schröder de gelegenheid zich op te stellen als een radicale en onvermurwbare 'vredeskanselier'. Daarmee appelleerde hij aan het anti-Bush-sentiment in Duitsland en bracht hij ernstige schade toe aan de Duits-Amerikaanse betrekkingen. Dat Schröder ondanks deze drie elementen moest vrezen voor zijn baan betekent dat de kiezers vooral op één thema zijn blijven letten: de slechte staat van de economie en de vier miljoen werklozen, die Schröder had beloofd te zullen verminderen.

Dat is belangrijker gebleken dan al het andere, zoals Edmund Stoiber de hele tijd bleef hopen. De personalisering in de Duitse media-democratie is misschien toch niet zo ver voortgeschreden als de cultuurpessimisten vermoedden.

Dat het Stoiber desondanks niet gelukt is kanselier te worden, heeft met de uitdager zelf te maken: zo mobiliseerde deze aartsconservatieve figuur veel linkse kiezers, die anders niet zouden hebben gestemd.

Om toch gematigd over te komen moest de Beierse premier zichzelf geweld aandoen. Bovendien reageerde Stoiber onduidelijk en verdeeld op actuele kwesties. Waar de Beier leiderschap had moeten tonen om zich aan te bevelen voor het Kanzleramt, toonde hij aan iedereen zijn neiging tot laveren. Het maakt een slechte indruk als een kanselierskandidaat een interviewer nooit rechtstreeks beantwoordt.

De opdracht die Schröder van de kiezers heeft meegekregen is merkwaardig: hij is afgestraft voor zijn falen op economisch gebied, maar hij en Joschka Fischer mogen toch doorgaan.

Schröder zou hieruit kunnen concluderen dat hij de hervorming van de starre Duitse verzorgingsstaat forser ter hand moet nemen dan hij tot nu heeft gedaan. Hij heeft beloofd het radicale arbeidsmarktplan van de commissie-Hartz 'één op éen' te zullen overnemen in het regeerakkoord.

Dat is een begin, maar de experts zijn het erover eens dat de echte oorzaak van de hoge werkloosheid zo nog niet wordt aangepakt: die ligt in de te grote bescherming van de werknemer. Wil Schröder hieraan tornen, dan kan hij het conflict met de vakbonden niet langer uit de weg gaan.

Een onmiddellijke prioriteit voor zijn regering is daarnaast de reparatie van de betrekkingen met Washington, die door Schröders eigen rücksichtlose campagne op een naoorlogs dieptepunt zijn aangeland.

Philippe Remarque