Georgiërs bellen traumalijn

Ze heeft gelijk. Het psychiatrisch ziekenhuis in Gdani heeft iets dreigends. Lange, ijskoude gangen doorkruisen het vervallen gebouw. Ramen en licht ontbreken. Overal hangt de penetrante lucht van zweet en urine. Veel valt er niet te doen in Gdani. De werkplaats ligt er al jaren verlaten bij. Geld om die op te knappen is er niet, laat staan om activiteiten te organiseren. Dus liggen de bewoners de hele dag in bed.

De meesten bezitten niet veel meer dan de kleren die ze dragen. Of het moeten de herinneringen zijn aan vroeger, toen enkelen van hen nog een gelukkig bestaan hadden. Zoals de 37-jarige Petri uit het Armeense Jerevan. Zorgeloos was zijn leven met vrouw en kind, totdat hij twee jaar als soldaat naar Afghanistan moest. Wat hij daar zag, is hij nooit meer te boven gekomen.

Directeur Georgi Tsakaja geeft het niet graag toe, maar veel bewoners van zijn ziekenhuis zijn sociale gevallen. Slachtoffers van de extreme economische terugval, de burgeroorlog, de chaos en de anarchie die de Georgische maatschappij de laatste jaren hebben ontwricht.

'Georgië is getraumatiseerd', zegt dokter Veta Lazarasjvili van Ndoba, een 24-uurs telefonische hulplijn voor mensen met psychosociale problemen. 'Duizenden huwelijken zijn op de klippen gelopen, families zijn uiteen gevallen. Bij veel Georgiërs heeft het idee postgevat dat zij slechts tweederangs burgers zijn. Angst, pessimisme en depressies zijn hun belangrijkste bezit geworden.'

Lazarasjvili begon in 1990 met haar telefonische hulpdienst. Ze kreeg meteen te maken met de gevolgen van twee ernstige crises: de machtsstrijd rond oud-president Gamsachoerdia en de burgeroorlogen in Abchazië en Zuid-Ossetië. Haar telefoonlijn bleek dé manier om anoniem te praten over frustraties en trauma's. En gratis, want in een land waar aan alles en iedereen een prijskaartje hangt, vragen de zestien medewerkers van de hotline verrassend genoeg geen geld.

Dat is mogelijk dankzij de financiële ondersteuning van de Nederlandse hulporganisatie Memisa. Maar er blijkt ook een heuse filosofie achter te zitten. 'Zonder geestelijke gezondheid is echte democratie niet mogelijk', meent Lazarasjvili. 'Geestelijke gezondheid is namelijk niet alleen het ontbreken van ziektes, maar ook samenwerken om de maatschappij als geheel te genezen van alle misstanden.'

Vooralsnog is zij daar niet in geslaagd, want ook bij het ministerie van Volksgezondheid waart het spook van de corruptie door de burelen. Maar haar behandelmethode is ronduit een succes. Steeds vaker kunnen Ndoba-medewerkers aan de hand van telefoongesprekken gedegen psychische hulp bieden. 'Hierdoor glijden de hulpzoekenden niet af naar inrichtingen als Gdani. Wie daar terechtkomt, blijft zijn hele leven gestigmatiseerd.'

Psychiater Marina Karatasjevili beaamt dit. 'Nog altijd bestaan er veel vooroordelen jegens mensen met geestelijke en psychische problemen. Veel Georgiërs verbergen hun ellende liever. Ze kiezen eerder voor zelfmedicatie of een bezoek aan de waarzegger dan dat ze toegeven dat hun iets mankeert.'

Bovendien bestaat er weinig vertrouwen in diagnoses en behandelingen. 'In ziekenhuizen zoals Gdani roepen ze al snel dat iemand schizofrenie heeft. Waarom? Die groep heeft prioriteit bij de overheid. Dan weet je als directeur zeker dat je geld krijgt.'

Zelf is Karatasjevili werkzaam bij de Georgian Association of Mental Health (GAMH). Deze organisatie stelt zich sinds 1991 ten doel de kwaliteit van de psychiatrische zorg in Georgië te verbeteren. Met afschuw denkt de psychiater terug aan de methodes uit de Sovjet-tijd. 'Patiënten werden jarenlang opgesloten. De behandeling was louter gericht op het toedienen van medicijnen om ze zoveel mogelijk te isoleren. Gekken pasten immers niet in het beeld van de ideale communistische maatschappij.'

Samen met bevriende artsen maakte zij van de bovenste verdieping van het psychiatrisch ziekenhuis van Tbilisi een laboratorium voor nieuwe psychiatrische behandelingen. Een dagverblijf met activiteiten bleek de beste resultaten op te leveren. Met Nederlandse hulp ging het project in 1996 van start.

Directrice Manana Sjarasjidze heeft grootse plannen . 'Small Holland' moet een blauwdruk worden voor de psychiatrische zorg in Georgië. 'Met activiteitenbegeleiding en muziektherapie worden de patiënten behandeld. Dit stimuleert ze om zichzelf te ontdekken en te uiten. Zo leren de patiënten steeds meer verantwoordelijkheid nemen.'

Voorlopig is Sjarasjidzes dagverblijf een druppel op een gloeiende plaat. Daarom wil ze binnenkort een tweede dagverblijf opzetten. Zij heeft goede hoop dat het lukt. 'De overheid gaat graag mee met nieuwigheden, vooral als ze er zelf mee kan pronken. Maar ja, het blijven gekken.'