Gemeenten zoeken naar nieuwe omgangsvormen met ingezetenen aan de hand van debatten 'Zieke democratie' is toe aan toekomstvisie

Van onze verslaggeefster

Aukje van Roessel

DEN HAAG

Toekomstdebatten zijn populair. De lijst van gemeenten die hun burgers uitdagen mee te denken over de toekomst, is lang en dijt nog steeds uit. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) spreekt zelfs van 'een toekomstoriëntatie van ongekende omvang'. Daarom organiseert de VNG vandaag een congres over dit thema.

Wat is er aan de hand? Waarom steken gemeenten ineens zoveel geld en energie in gesprekken met de burgers van hun stad of dorp? De meningen daarover lopen uiteen. De een denkt dat de eeuwwisseling ertoe inspireert. Maar er is ook de toenemende concurrentie tussen steden als winkelhart, vestigingsplek voor bedrijven of aantrekkelijke woonplaats die zou uitdagen tot bredere visies op de eigen positie. Bovendien sporen de miljarden investeringsgeld die de rijksoverheid gaat uitdelen, gemeenten aan tot plannenmakerij.

Prof. dr. A. Roobeek, initiator van het toekomstgerichte Forum Amsterdam, ziet een veel fundamentelere oorzaak van de hausse aan toekomstdebatten: een zieke democratie. 'Grote groepen burgers hebben de politiek de rug toegekeerd. De politieke partijen zelf stellen niet veel meer voor. Hun boegbeelden zijn niet meer representatief voor de stedelijke burger.'

De apathie en het cynisme die daarvan het gevolg zijn, betekenen volgens Roobeek de doodsteek voor de democratie. 'Die toekomstdebatten zijn een teken dat we op zoek zijn naar nieuwe omgangsvormen met de burger. We staan aan de vooravond van een ingrijpende democratische vernieuwing.'

Ook de Rotterdamse PvdA-wethouder H. Simons herkent in de toekomstdebatten het zoeken naar een oplossing voor een gebrekkig werkende democratie. 'De politieke partijen zijn niet meer ingebed in de samenleving. Overal zie je dat het vanzelfsprekende leiderschap verdwenen is. We zijn op zoek naar nieuwe mensen met belangrijke inzichten. Bestuurders en politici moeten nieuwe methoden zien te vinden om nieuw gezag voor de overheid te creëren.'

Net als Roobeek ziet Simons het begin van een ingrijpende bestuurlijke vernieuwing in wat er nu in veel gemeenten gebeurt. 'Ik vind dit interessanter dan de Haagse discussie over het referendum. Met een referendum morrel je een beetje aan de bestuurlijke vernieuwing. Daar is niks op tegen, maar zo'n debat over Rotterdam 2005 is een veel wezenlijker verandering.'

De Rotterdamse wethouder vindt dat gemeenten echt op zoek moeten gaan naar nieuwe manieren om een relatie aan te gaan met de burger. 'Wil de overheid succesvol zijn dan moet zij een draagvlak weten te creëren. De kunst voor elk overheidsbestuur is om in een geëmancipeerde samenleving nieuwe gemeenschappelijke doelen te vinden. Want de overheid heeft altijd partners nodig, of het nou gaat om de veiligheid in een winkelstraat of de ontwikkeling van een tweede Maasvlakte.'

Mooie woorden van een verantwoordelijk wethouder, maar Roobeek merkte bij Forum Amsterdam hoe vastgeroest bestuurders en ambtenaren zitten in hun oude manier van werken: in eigen kring een plan bedenken en het dan pas voorleggen voor de gebruikelijke inspraak met als inzet het plan zo ongeschonden mogelijk de eindstreep te laten halen. 'In het begin was er voor Forum absoluut geen draagvlak bij ambtenaren en bestuurders. Ik merkte dat men op het stadhuis niet wilde dat mensen van buiten in de keuken kwamen kijken. Ze waren bang, omdat ze de uitkomst van een Forum-debat niet kunnen sturen.'

Het zou Robeek deugd moeten doen dat nu veel gemeenten toekomstdebatten organiseren met groepen burgers. Maar ze is sceptisch. 'Bestuurders hebben heel lang ontkend dat ze de burger uit het zicht hadden verloren. Nu tuigen ze wel debatten op, pochen ze hoeveel mensen er in de zaal zitten en maken ze achteraf mooie boekjes met visies, maar het écht communiceren met de burger zit hun niet in het bloed.'

Roobeek is ook achterdochtig vanwege het moment waarop de debatten opduiken. 'De gemeenteraadsverkiezingen komen er aan. Met zo'n debat kunnen politici zich mooi profileren. Maar de dialoog met de burger moet een voortdurend proces zijn, geen eenmalig circus zonder verankering.'

Met haar Forum Amsterdam wist Roobeek grote groepen burgers te betrekken bij het debat over hun stad. Wat viel haar op? 'Als je burgers een échte dialoog aanbiedt en ze écht aan het werk zet met het uitwerken van plannen, blijken ineens velen wél geïnteresseerd te zijn in stedelijke vraagstukken.'

Simons komt tot dezelfde conclusie. 'Eigenlijk is het een paradox. We merken veel cynisme bij de burger over de politiek. Ze zien ons als zakkenvullers en ruziemakers. Maar tegelijkertijd verwacht de burger ook veel van de politiek waar het de leefbaarheid in hun wijk betreft, en wil die burger daarover ook graag meepraten en -denken. De opdracht aan de politiek is om dat latent aanwezige commitment bij de burger te mobiliseren.'

Roobeek vindt dat gemeenten een permanent Forum moeten instellen, zodat veel mensen in wisselende verbanden kunnen meepraten over hun stad of dorp. Vrijblijvend moet dat meepraten niet zijn. 'De raadsleden moeten actief meedoen aan zo'n Forum. Als dat Forum dan met een advies aan de raad komt, moet dat ook bindend zijn.'

Wethouder Simons vindt dat véél te ver gaan. 'Wat er uit een toekomstdebat of een Forum komt, kan nooit bindend zijn. Je moet de burgers die meedoen, heel serieus nemen, maar de gekozen politici houden altijd hun eigen verantwoordelijkheid.'

Hoogtepunt in de lokale democratie blijven voor Simons de gemeenteraadsverkiezingen. 'Maar voordat we hier in Rotterdam na de verkiezingen van 4 maart de besprekingen over het nieuwe college ingaan, houden we een groot debat met alle groepen die ook hebben meegedaan aan Rotterdam 2005. Van hen willen we horen wat er met voorrang in het programma van het nieuwe Rotterdamse college moet.'