Gemeentearchief Rotterdam toont selectie uit vijftigduizend affiches 'De drankflesch moet stuk'

Van onze verslaggever

Hans Horsten

ROTTERDAM

Op een affiche uit 1910 roept hij arbeiders op hun stem uit te brengen op de SDAP, de voorloper van de PvdA. 'De bevryding der arbeidersklasse moet het werk der arbeiders zelf zyn'

Marx is vertegenwoordigd op de tentoonstelling Herinnering & Herkenning, waarvoor de journalist-schrijver H. Hofland een selectie heeft gemaakt uit de grootste collectie in het land: de vijftigduizend affiches en aanplakbiljetten die het gemeentearchief Rotterdam in depot heeft. Hofland koos hieruit driehonderd exemplaren die hij verdeelde over vijf tijdvakken.

De Rotterdamse verzamelwoede kent een sterke persoonlijke inslag. Gemeentearchivaris H. Hazewinkel ontdekte in 1935 bij toeval grote hoeveelheden affiches onder het stof op de zolder van het archief. Commerciële reclames en politieke propaganda zaten ertussen, maar ook publieksaankondigingen van de schouwburg die teruggingen tot de era van de Franse revolutie.

Hazewinkel werd hierdoor zo gegrepen, dat hij zelf actief de boer op ging om de verzameling uit te breiden. Elke dag liep hij wel even over de perrons van het centraal station om te kijken of er nog nieuwe posters waren opgehangen. Zijn passie voor deze communicatievorm bracht Hazewinkel over op zijn navolgers R. Renting en C. Schimmelpenninck van der Oije.

De wassende stroom affiches stelde echter steeds hogere eisen aan de conservering. Ze kunnen slechts worden bewaard in ruimten die niet te licht, niet te vochtig en niet te warm zijn. Het archief staakte daarom in 1972 de collectionering van algemeen getinte affiches en verzamelt sindsdien alleen nog maar materiaal van lokale herkomst.

Hofland heeft op de expositie gezocht naar een evenwicht tussen bedrijfs- en productreclame en maatschappelijke tijdverschijnselen. In het verlengde van het aanprijzen van oranjebitter begin deze eeuw ligt de waarschuwing tegen alcoholmisbruik van G. van Raemsdonck uit 1930 in opdracht van de Blauwe Week-commissie: 'Helpt mee! De drankflesch moet stuk'

Het grootste deel van de tentoongestelde affiches is niet gesigneerd. Vooral op de nazi-propaganda die tussen 1940 en 1945 in opdracht van de Duitse bezetter en NSB werd vervaardigd, ontbreekt elke aanduiding van tekenaar, tekstschrijver of grafisch vormgever. Uit deze periode dateert ook de beruchte oproep van burgemeester Oud van 10 februari 1941 aan zijn joodse stadgenoten om zich officieel te laten registreren; dat betekende feitelijk het begin van de jodenvervolging in Rotterdam.

Sommige aanplakbiljetten brengen totaal vergeten episodes uit de historie terug in de herinnering. Bijvoorbeeld dat er in 1945 een beweging was die ijverde voor annexatie van Duits gebied als compensatie voor oorlogsschade. 'Eisch Duitschen grond. Ons recht en onze redding', aldus een affiche.

Op de expositie in het nieuwe gemeentearchief hangt ook veel materiaal dat het stempel van bekende kunstenaars en ontwerpers draagt. Jan Toorop maakte in 1895 een nog steeds aansprekende reclame voor Delftsche Slaolie in de voor die tijd typerende Jugendstil. Ook politiek tekenaar Albert Hahn is ruim vertegenwoordigd met verkiezingsposters voor de SDAP en affiches voor het socialistische dagblad Het Volk.

Vooral de Rotterdamse scheepvaartmaatschappijen en reders huurden geregeld aansprekende namen om hun producten meer cachet te verlenen. Waaronder een van de kroonjuwelen uit de collectie van het gemeentearchief: een affiche voor de Batavier Lijn uit 1916 van de hand van Bart van der Leck. Een exemplaar van dit affiche bracht begin jaren negentig op een veiling ruim dertigduizend gulden op.

De tentoonstelling Herinnering & Herkenning is tot en met 29 april op werkdagen van elf tot vijf uur te bezichtigen in het nieuwe Rotterdamse gemeentearchief aan de Hofdijk 651.