Gehate pillenkapitalist in de boeien

Het kapitalistische kwaad kreeg dit najaar een gezicht, en dat gezicht was eind vorige week ineens te zien achter de ruiten van een politieauto. Martin Shkreli, de jonge ondernemer die een potentieel levensreddende pil van de ene op de andere dag ruim vijftig keer zo duur maakte, werd donderdag in New York gearresteerd.

Maar niet daarvoor. Hij werd opgepakt voor fraude - hij had de inkomsten uit een vorig bedrijf gebruikt om investeerders in zijn verliesgevende hedgefonds tevreden te stellen. Uit de aanklacht doemt het beeld op van een handige geldgoochelaar die niet duidelijk meer zag wat wel en niet geoorloofd was, in en rond Wall Street. En die nu struikelt over wat misschien wel een kleinigheid is.

De truc met de dure pillen mag intussen gewoon doorgaan, en zal ook gewoon doorgaan. Shkreli is niet de enige farmaceutische ondernemer die zich daarin heeft bekwaamd. Shkreli was wel de zichtbaarste. Hij ontpopte zich de afgelopen maanden tot een karikatuur van een kapitalist, met zijn extatische narcisme op Twitter en neurotische exhibitionisme op YouTube. '50-100 aanzoeken per dag voor mij, de meest gewilde vrijgezel', schreef hij deze week. 'Binnen tien jaar wordt de helft van alle rapmuziek exclusief voor mij gemaakt', schreef hij een dag eerder, nadat hij voor 2 miljoen dollar een plaat van de hiphopgroep Wu Tang Clan op de kop had getikt. Hij twitterde fotootjes van dure wijnetiketten en van zichzelf in een helikopter boven Manhattan. Op zijn YouTube-kanaal zat hij zaterdag, een dag nadat hij op borgtocht was vrijgelaten, weer uren live achter de computer te schaken, gitaar te spelen en obsessief zijn haren te kammen - terwijl hij tussendoor aan inbellende volgelingen uitlegde waarom hij toch echt goed werk doet, met zijn dure pil.

'LOL'

Daraprim, heet het medicijn, en staat op een lijst 'essentiële' medicijnen van de Wereldgezondheidsorganisatie. Het is een kuur tegen toxoplasmose, een zeldzame parasitaire infectie die zwangere vrouwen en hiv-patiënten kan treffen. Het werd al in de jaren vijftig gepatenteerd, en werd in augustus dit jaar voor 55 miljoen dollar gekocht door het bedrijfje Turing Pharmaceuticals: een start-up van de 32-jarige Martin Shkreli, een voormalige hedgefondsmanager en hiphopfan. Shkreli verhoogde de prijs per pil op 22 september van 13,50 naar 750 dollar (een gemiddelde kuur kost 63 duizend dollar), en werd op die dag het symbool van alles wat er mis is met de Amerikaanse farmaceutische industrie. Hillary Clinton, de belangrijkste Democratische presidentskandidaat, riep Shkreli op zijn 'onverdedigbare' stap te verdedigen.

Antwoord Shkreli: 'LOL.'

In een recent interview zei hij dat hij maar één ding fout had gedaan: de prijs niet meer verhogen. Shkreli deed gewoon wat hij moest doen, zei hij: geld verdienen voor zijn investeerders.

Dat dat kan met zo'n oude pil is merkwaardig, want de patenten zijn al verlopen. Normaal gesproken worden pillen dan juist minder waard, omdat de concurrentie ze kan namaken. Toch zijn zijn er voor zeldzame ziekten vaak geen alternatieve medicijnen, omdat de toelating daarvan in de Verenigde Staten streng gereguleerd is. Concurrenten moeten aantonen dat hun pil net zo goed werkt als het origineel; dat vergt een flinke investeringen in onderzoek. Overigens is de Amerikaanse markt heel anders dan die in Europa, waar ook de prijzen van medicijnen worden gereguleerd. In Nederland is Daraprim bij online apotheek Viata voor 40 cent per pil verkrijgbaar.

Selfmade

Shkreli is een selfmade man. Hij werd geboren op 1 april 1983 in Brooklyn, en groeide op in een flatje op de vijfde verdieping van een gebouw waar zijn ouders, Albanese immigranten die hun geld verdienden als portier en schoonmaker, nog steeds wonen. Hij ging naar een school voor slimme kinderen, studeerde bedrijfskunde en koos voor een carrière op Wall Street, waar hij als stagiair het grote geld in rolde. Hij specialiseerde zich in biotech, en speculeerde op koersdalingen van bedrijven die medicijnen ontwikkelden, nadat hij daartegen zelf bezwaren had ingediend bij de toezichthouder FDA.

Dat ging niet altijd goed, blijkt nu. Hij verloor miljoenen met zijn hedgefonds MSMB. Die verliezen probeerde hij te compenseren door een ander bedrijf, het in 2012 door hem opgerichte Retrophin, kaal te plukken (hij betaalde zijn ontevreden investeerders onder meer voor nep-adviesklussen aan Retrophin). Voor deze praktijken werd hij in 2014 ontslagen; de investeerders in Retrophin, ooit gezwicht voor deze wonderboy, spanden in augustus een civiele procedure tegen hem. Nu komt daar dus de strafrechtelijke procedure bovenop. Hij zou 11 miljoen hebben verduisterd.

Ook Turing heeft hem vrijdag ontslagen. Of dat voor de prijs van Daraprim iets uitmaakt is de vraag. Het bedrijf zal hoe dan ook de investering van 55 miljoen willen terugverdienen, en de president-commissaris die het bedrijf nu leidt, heeft in augustus ingestemd met de prijsverhoging van de pil.

Dure pillen zijn met Shkreli sowieso niet van het toneel verdwenen. Beursgenoteerde farmaceutische bedrijven als Valeant en Mallinckrodt bedienen zich van dezelfde strategie, en verdienen net als Shkreli veel geld met oude pillen voor zeldzame ziektes. Maar die zijn veel minder zichtbaar dan de immer provocerende Shkreli.

Shkreli zelf snapt de ophef niet. Hij beweert bij hoog en bij laag dat hij het beste voor heeft met zijn pillenondernemingen. Hij wil gewoon nieuwe levensreddende medicijnen ontwikkelen, zegt hij op YouTube, en daar heeft hij veel geld voor nodig. Bovendien: is 64 duizend dollar nou zo veel om een leven te redden? Bovendien: het is toch de verzekering die betaalt?

Ook de arrestatie snapt hij niet. 'Ik heb er vertrouwen in. De beschuldigingen tegen mij missen elke grond.'

Nieuw! Ontvang elke dag de Volkskrant Avond Nieuwsbrief in uw mailbox, met het nieuws van vandaag, tv-tips voor vanavond, en alvast zes artikelen uit de krant van morgen. Schrijf u hier in.