Gaat het nu eigenlijk goed of slecht?

Gaat het nu goed of slecht met Nederland? We weten het niet. Een waanzinnig gaaf land, zegt onze premier. Wel met zeer ontevreden mensen. We staan hoog op allerlei lijstjes. Onderwijs prima, nog even doorzetten en het is excellent. Voor de gezondheidszorg komen ze uit het buitenland kijken. Ondernemingen bloeien. En tegelijk is er dat onbehagen, van met mij gaat het goed, met ons gaat het slecht.

Veel geklaag is terecht. Over verslechteringen in de thuiszorg, over onbereikbare huisartsen, over eindeloze keuzemenu's als je belt, over onpersoonlijke behandeling. Over targets en topsalarissen. Maar klachten zijn er altijd geweest. Nieuw is de onzekerheid over het geheel: gaat het nu eigenlijk goed of slecht?

Woensdag werd in de Kamer het rapport Welvaart in kaart gepresenteerd. Een onderzoekscommissie, geleid door GroenLinks-Kamerlid Rik Grashoff, heeft een halfjaar gestudeerd op het zogeheten brede welvaartsbegrip. Voorheen was het bbp, bruto binnenlands product, het alfa en het omega om te weten hoe het gaat. Je kunt er economische groei mee uitdrukken, het bbp werd ook wel gezien als maat voor vooruitgang. Nu wordt dat te mager gevonden. Kamervoorzitter Arib nam het rapport in ontvangst. Zij grapte dat welvaart een auto is, maar echte welvaart is een parkeerplaats.

Aanleiding voor het onderzoek was een WRR-rapport van tweejaar geleden. Daarin stond dat het bbp vrije tijd niet waardeert, mantelzorg niet, vrijwilligerswerk niet. En ook de werkelijke economische toestand maar zeer ten dele. Wist u dat het bbp de laatste decennia fors is gegroeid, maar de koopkracht sinds 1997 helemaal niet? Daar keek ik van op.

Nu ligt er een rapport waaruit vooral politieke onzekerheid opstijgt. Ze hebben geen idee meer. Voorheen was Nederland een simpele samenleving, van 'werktuigen en broden' zoals Welvaart in kaart opmerkt.

Intussen wordt gesproken over de onleesbare samenleving, of de ongekende samenleving. De complexiteit is enorm toegenomen, het aantal onbegrijpelijke beroepen is net zo hard gestegen als de culturele diversiteit. Zonder experts gaat het niet meer. Het zaaltje van de Tweede Kamer waar het rapport werd aangeboden, zat dan ook vol met mensen van afkortingen als CBS, SCP, CPB en PBL. Hun rapporten worden bij wijze van spreken wekelijks op steekkarretjes het Kamergebouw binnengereden. Nu gaan de afkortingen zich over het brede welvaartsbegrip buigen, want wat weten politici zelf nog? Hun leden vormen 2 procent van de samenleving. Voor de rest is het, met hulp van Maurice de Hond, gissen naar de stem des volks. Wij van de media staan er niet beter voor. Ook wij moeten het hebben van hoogleraren en betaalde zaakwaarnemers, die meestal zeggen dat het slecht gaat en dat er geld bij moet. We gaan de straat op voor gewone mensen, die over hun kwalen en grieven praten alsof ze zelf medisch specialist of vakbondsleider zijn.

Politiek gezien is de welvaart van de ontevreden burger de heilige graal. Niet alleen in Nederland, maar in veel landen. Overal giert het ongenoegen over de politiek. In Engeland, Frankrijk en Duitsland wordt allang gediscussieerd over het brede welvaartsbegrip. De rechtse Franse president Sarkozy haalde in 2008 de linkse Nobelprijswinnaar Stiglitz binnen, voor een andere welvaartsmeetlat dan alleen het geld. Fransen houden van oudsher niet van geld. Er is weliswaar een meetlat ontwikkeld waarin gezondheid, onderwijs en sociale relaties worden gewaardeerd, maar serieus genomen wordt die niet. Waarom niet, vroeg ik voorzitter Grashoff. Omdat het te veel leek op een regering die zichzelf lof toezwaaide, zei hij. Het debat over het meetinstrument raakte gepolitiseerd. In Duitsland gebeurde hetzelfde. Er was een onderzoekscommissie van 62 man sterk, er kwam een vuistdik rapport en daarna hoorde je er niets meer van. Men bleef het oneens over wat welvaart is.

In Nederland hebben ze het op zijn Nederlands gedaan, maar mijn argwaan was gewekt. Ze hebben geen ruzie gemaakt over wat welvaart is en daarom zaten VVD, SP, PvdA, CDA en D66 nog broederlijk achter de tafel. Zodoende werd het rapport meer een inventarisatie van wat je allemaal kunt weten en meten in verband met de welvaart; niet alleen economische groei maar ook gezondheid, onderwijs, betrokkenheid, milieu, fysieke veiligheid en nog een heleboel meer. De commissie noemt het resultaat een Monitor Brede Welvaart en vindt dat er jaarlijks over moet worden gedebatteerd in de Kamer.

Niemand kon zich er een buil aan vallen, want GroenLinks kreeg aandacht voor de CO2-voetafdruk en de SP voor armoede en miljonairs. Liefst zouden ze net als vroeger het nare doorhakken van knopen overlaten aan de wetenschap. Ze hebben anders gezegd de politieke ruzie die in Frankrijk en Duitsland over het welvaartsbegrip uitbrak, uitgesteld tot straks in de Kamer. Maar een andere ruzie is het geloof ik niet en de maatschappelijke onvrede gaan we met de nieuwe Monitor beslist niet oplossen.

Welvaart is een schaars goed en valt dus onder de economie. Bij schaarse goederen moet worden gekozen. 'Mensen bepalen zelf welke doelen ze najagen in het streven naar welvaart, of laten zich daarbij vertegenwoordigen door politici.' Zo staat het in het rapport. Een duistere zin, die betekent dat welvaart niet objectiveerbaar is, want nu eenmaal onderwerp van politiek meningsverschil. Ja, er is één schitterend middel waarmee je welvaart kunt objectiveren. Zodat iedereen het over hetzelfde heeft. Dat middel heet geld; de manier waarop noemen we ook wel het bbp.