Gaan we lokaal ook zo lang formeren? ‘Door versplintering zou het best tot ver in het voorjaar kunnen duren’

Dag Raoul, inmiddels zijn vrijwel alle stemmen geteld. Zie je een rode draad?

‘Dat is haast niet te doen. Het schiet echt alle kanten op. Een mooi voorbeeld is GroenLinks. Die partij heeft bijvoorbeeld in Eindhoven gewonnen, daar zijn ze voor het eerst de grootste partij. Maar in Amsterdam verliezen ze dan weer van de PvdA en ook in Utrecht leveren ze in.

‘De verschillen lijken te komen door zeer lokale factoren. Zo ligt het er net aan welke partijen waar meedoen. In Utrecht deed Volt het goed, wat GroenLinks stemmen kan hebben gekost.

‘Op dit moment stellen ze op partijkantoren dezelfde vraag als wij hier doen: wat moeten we nou van deze uitslag maken? De verschillen zijn wel voordelig voor partijen die verliezen hebben geleden. Ook zij kunnen deze uitslag door lokale winst uitleggen als een succes.’

Als er al een rode draad is, dan is het wel de zoveelste overwinning voor lokale partijen. Hoe verklaar je dat succes?

‘Al sinds 1990 neemt het aandeel van lokale partijen in de gemeenteraden toe. Toen hadden ze nog 13 procent in handen. Bij elke volgende verkiezing zijn daar steeds wat procenten bijgekomen. Dit jaar lijken ze uit te komen op een totaal van 36 procent van alle stemmen, veel meer dan de 29 procent van VVD, CDA en PvdA samen.

‘Dat begon in de dorpen en kleine gemeenten. Inmiddels zijn lokale partijen ook in grote steden als Den Haag en Rotterdam al jaren de grootste. Het succes lijkt vooral te verklaren doordat ze zich inmiddels hebben bewezen als prima bestuurders. Daarnaast hebben ze natuurlijk, meer dan landelijke partijen, lokale wortels.

‘Bovendien kan een lage opkomst voor lokale partijen best gunstig zijn. Als weinig mensen gaan stemmen kan het veel uitmaken of een partij de eigen kiezers kan mobiliseren. Dat lukt lokale partijen vaak goed. Richard de Mos draaide in Den Haag bijvoorbeeld een indrukwekkende campagne, hij was niet te missen op straat.’

Met iets meer dan 50 procent is het opkomstpercentage mogelijk lager dan ooit. Hoe kan het dat zo weinig mensen zijn gaan stemmen?

‘Ik begrijp dat het ministerie van Binnenlandse Zaken met een officieel onderzoek daarnaar komt. De afgelopen tijd zijn er verschillende onderzoeken geweest. Daar kwam uit dat kiezers matig geïnteresseerd waren in deze verkiezingen. Dat zag je ook aan slechte kijkcijfers van lijsttrekkersdebatten. De focus lag de afgelopen tijd meer op de oorlog in Oekraïne dan op lokale politiek. Een campagne wordt natuurlijk gevoerd in de media, en ook die waren met wat anders bezig.

‘Je hoort ook dat dit een gevolg is van dalend vertrouwen in de politiek, maar dat moet eerst worden bewezen. De landelijke coalitiepartijen, in ieder geval VVD, D66 en ChristenUnie, zullen immers opgelucht adem halen dat het lage vertrouwen van het afgelopen jaar niet leidde tot een keiharde afrekening. Hun verliezen vallen mee, terwijl zij toch mede verantwoordelijk waren voor een jaarlang politieke stagnatie. Die meevaller geldt dan weer niet voor het CDA dat op veel plekken flink inlevert.’

Een ander verhaal lijkt het hernieuwde succes van de PvdA. In de hoofdstad is de partij weer de grootste. Kunnen we al van een wederopstanding spreken?

‘Dat is te vroeg. Wat hieruit opnieuw blijkt, is dat de PvdA-achterban gevoelig is voor de lijsttrekker. In 2019 haalde Frans Timmermans bij de Europese verkiezingen uit het niets een overwinning. En nu zien we onder meer het succes van lijsttrekker Marjolein Moorman in Amsterdam.

‘Het mooiste voorbeeld daarvan is het verlies van PvdA in 2002. Toen werden ze met Ad Melkert als lijsttrekker landelijk weggevaagd. Een half jaar later, in 2003, kwamen bijna alle verloren zetels weer terug. Met vrijwel hetzelfde verkiezingsprogramma. Het enige verschil was de lijsttrekker: Wouter Bos. Ook nu laat de uitslag weer zien dat er hoop is voor de PvdA zodra ze daar de juiste persoon naar voren schuiven.’

Op veel plekken komen weer meer partijen in de raad. Houdt de versplintering van de politiek nog op?

‘Het einde daarvan is nog niet in zicht. In sommige gemeenten deden wel zeven lokale partijen mee en die hebben vaak ook nog allemaal minstens één zetel gehaald.

‘Ook de colleges zullen daardoor bestaan uit nog meer partijen dan voorheen. Het wordt een hele puzzel om het dagelijks bestuur te vormen. Ik denk dat we ver in het voorjaar zitten als de nieuwe wethouders van versplinterde gemeenten eindelijk eens aan de slag kunnen.’