Fred de Graaf dacht alleen maar wat mee met de koning

Het moest een groot feest worden, de inhuldiging van koning Willem-Alexander. En dat werd het. Maar wat een groot voordeel leek, dat juist de Oranjegezinde politicus en bestuurder Fred de Graaf (63, VVD) de organisator van de plechtigheid was, blijkt uit te pakken als een dramatisch nadeel. Voor hemzelf in de eerste plaats, en op de achtergrond ook voor de nieuwe koning, die in het parlement zijn eerste krasjes heeft opgelopen.

Zeker is dat De Graaf in de aanloop naar de inhuldiging nauwelijks te benijden was, zo blijkt uit een rondgang van de Volkskrant langs vele betrokkenen bij de organisatie. Vanaf het moment dat koningin Beatrix haar voornemen tot abdicatie aankondigde, op 28 januari, tot aan de dag van de inhuldiging, op 30 april, moest De Graaf balanceren op het slappe koord tussen koningshuis en politiek. Nu het grote Oranjefeest achter de rug is, en volksvertegenwoordigers zich weer vrijer voelen om te spreken, blijkt hoezeer De Graaf tijdens de organisatie aan de Oranjekant is gaan hangen. Tot ergernis van veel politici.

Dat De Graaf een groot aanhanger van de Oranjes is, steekt hij niet onder stoelen of banken. Van 1999 tot 2011 was hij burgemeester van Apeldoorn, bij uitstek een Oranjestad. De Van Vollenhovens wonen er, de Randstedelijke Oranjes bivakkeren er vaak en paleis Het Loo is hét nationale Oranjemuseum. Dat leidt tot nauwe banden met de familie. Bovengemiddeld Oranjegezind is geen gekke kwalificatie voor een man die tot voor kort niet schroomde openlijk over 'mijn koningin' te spreken.

Afkeer van de PVV

Die Oranjegezindheid combineert De Graaf met een nauwverholen afkeer van de PVV van Geert Wilders - de man die zich herhaaldelijk badinerend uitliet over Beatrix' kerstboodschappen, die vond dat zij 'als een haas' uit de regering moest en die hard uithaalde toen de koningin in Oman met een hoofddoek in het openbaar verscheen. Niet verwonderlijk dus dat De Graaf in 2011 als informateur voor een nieuw provinciebestuur in Gelderland niet stond te trappelen om de PVV op het pluche te hijsen. De PVV kwam in de provincie van niets op 6 zetels. Maar in het college kwamen de PVV'ers niet. Informateur De Graaf beargumenteerde dat de PVV zich eerst maar eens moest gaan inwerken en zich 'vertrouwd' moest maken met het provinciaal bestuur. Het kleinere D66 werd aan de coalitie van VVD, PvdA en CDA toegevoegd.

Dit tot frustratie van de PVV. Een 'PVV-hater', noemde Geert Wilders deze week Fred de Graaf in de Tweede Kamer. 'U moet weten dat het al aardig begon te stapelen', zegt Marcel de Graaff, voorzitter van de PVV-fractie in de Eerste Kamer. 'Die kwestie in Gelderland, de houding die hij hier in de senaat tegen ons innam. Toen daar deze week die zaak rond de inhuldiging bijkwam, was voor ons snel duidelijk dat dit niet langer acceptabel was.'

Die 'zaak rond de inhuldiging' leidde al weken voor 30 april tot gefronste wenkbrauwen bij veel Kamerleden. Een inhuldiging in een Verenigde Vergadering der Staten-Generaal komt maar een keer per generatie voor. Voor fractieleiders is het extra speciaal, omdat zij de nieuwe koning begeleiden bij binnenkomst in en vertrek uit de kerk.

Althans, dat hadden ze gedacht.

Want zo ging het in 1980, en veel fractieleiders verheugden zich er al op, maar De Graaf besloot anders. Het moest gedaan worden door een klein clubje. Hij bedacht, als voorzitter van de Verenigde Vergadering, zelf een systeem. De voorzitter van de Tweede Kamer zou qualitate qua in de commissie zitten, en daarnaast vier parlementariërs, uit beide Kamers twee, op volgorde van anciënniteit maar met de restrictie dat ze alle vier van een verschillende politieke kleur moesten zijn.

Toen dat systeem na afzeggingen van twee SP-Kamerleden dreigde te leiden tot Geert Wilders als vierde lid van commissie, brak hij met zijn eigen regels. Hij ging terug naar de al aangezochte SGP-senator Gerrit Holdijk, met het verzoek of deze zijn plaats wilde afstaan. Dan kon SGP-leider Kees van der Staaij, in dienstjaren net voor Wilders op de ranglijst, namens de Tweede Kamer in de commissie en senator Heleen Dupuis namens de Eerste Kamer. Eind goed al goed, zo leek het, maar in de Kamer bleven toch nogal wat mensen verbaasd achter.

De hand van de koning

Of De Graaf hier geheel op eigen initiatief handelde of in samenspraak met de koning zelf, zal waarschijnlijk altijd een mysterie blijven. De Graaf zal zeker gemeend hebben in de geest van de Oranjes te handelen. Getuigen die de generale repetitie bijwoonden, vertelden deze week aan RTL Nieuws dat De Graaf daar zei: 'Zo, die Wilders heb ik er toch maar mooi buiten gehouden.'

Zeker is wel, zo bevestigen alle betrokkenen, dat Willem-Alexander zich zeer intensief met alles rond de inhuldiging heeft bemoeid. In de Nieuwe Kerk gebeurde niets waarvan hij geen weet had. Eén van die bemoeienissen ging over de groep van zestien Eerste en Tweede Kamerleden die in de aanloop naar de inhuldiging duidelijk maakten dat zij niet de eed van trouw aan de nieuwe koning zouden afleggen. In 1980 bleven de eedweigeraars nog weg bij de inhuldiging, maar nu ging het anders. Vier van hen bleven wel thuis - volgens De Graaf de juiste consequentie van hun keuze - maar twaalf anderen kwamen gewoon en daaraan ergerde De Graaf zich mateloos. In een interview met De Telegraaf op 30 april gebruikte De Graaf woorden als 'kwalijk' en 'ongemanierd'. Het twaalftal kreeg een aparte plaats in de kerk, uit het zicht van de camera's. Het is geen toeval, zeggen betrokkenen, dat juist bij de drie partijen waar de weigeraars zaten, deze week de hardste reacties te noteren vielen in de kwestie rond de Commissie van In- en Uitgeleide. Diederik Samsom, Emile Roemer en Marianne Thieme betoonden donderdag geen enkel mededogen met De Graaf.

Voelbare weerzin

Maar in zijn ergernis stond De Graaf niet alleen. Onafhankelijk van elkaar bevestigen vier bronnen in en rond de Eerste en de Tweede Kamer dat een functionaris van het hof op zeker moment bij het projectbureau van de Verenigde Vergadering der Staten-Generaal (onder de hoede van Fred de Graaf) heeft gemeld dat de twaalf eedweigeraars niet zouden worden uitgenodigd voor de receptie van de koning in het Paleis op de Dam. Daarop klonk een afgemeten, helder antwoord vanuit dat projectbureau: 'Dat kunnen jullie niet maken.'

Toen bond het hof weer in. Maar de weerzin jegens de weigeraars werd er niet minder om. En dat was zeer goed te merken op de receptie op 30 april, vertellen Kamerleden die erbij waren. Zo'n gebeurtenis voltrekt zich volgens een vast patroon, een protocol dat ook gebruikt wordt bij de nieuwjaarsrecepties en de Paleissymposia die twee keer per jaar worden georganiseerd. Binnen vormt zich een rij, de ceremoniemeester roept de namen af en Willem-Alexander, Máxima en Beatrix begroeten de gasten met een handdruk. In zo'n setting kunnen de Oranjes geen enkele gast ontlopen.

Uitgerekend op 30 april werd het protocol omgegooid. Er was geen rij en het koningspaar was aanvankelijk nergens te bekennen. 'We hebben ze niet eens gezien', zeggen aanwezigen als Alexander Pechtold (D66) en Bram van Ojik (GroenLinks) niet zonder verbazing. Toen ze toch opdoken, kozen ze nadrukkelijk zelf hun gesprekspartners uit. Hun weerzin om de eedweigeraars de hand te schudden, was daarbij voelbaar, zeggen getuigen.

Het duidelijkst was dat bij Marianne Thieme van de Partij voor de Dieren. Weigeraar Niko Koffeman, Eerste Kamerlid voor die partij: 'Midden in de zaal stond Willem-Alexander met een paar hofdignitarissen. Thieme stapte op hem af. Willem-Alexander gaf haar een hand met afgewend hoofd, terwijl hij doorsprak met iemand anders. Dat vond ik onfatsoenlijk. Het gaf wel aan wat voor ongemak hij ervoer. Secretaris Jaap Leeuwenburg stond ernaast, maar die kon in die situatie ook niets doen.' Thieme geeft desgevraagd geen commentaar op de scène, omdat ze dat 'niet chic' vindt.

En senator Koffeman zelf? 'Ik heb de koning ook gelukgewenst. Hij weet wie ik ben. Hij heeft het indertijd zeer ongemakkelijk gevonden dat ik hem hinderde tijdens de jacht op de kroondomeinen. En dat was voelbaar. Hij zei: 'Dank u wel!' Op zo'n toon dat duidelijk was: wij gaan hier geen gesprek voeren.'

Dat is het beeld van de nieuwe koning dat zich in de hoofden van nogal wat Kamerleden heeft vastgezet, zo viel deze week te horen in de wandelgangen van het Binnenhof: Willem-Alexander mag een koning van het volk willen zijn en publiekelijk benadrukken dat de Tweede Kamer het allerhoogste orgaan is - als het om het uitvoeren van eigen voorkeuren gaat, kan hij binnenskamers wel degelijk majesteitelijke trekjes vertonen. Als Fred de Graaf daarin niet zo enthousiast met de koning had meegedacht, zeggen Kamerleden, zou hij nu nog voorzitter van de Eerste Kamer zijn.

Rutte gaf de laatste zet

Eerste Kamervoorzitter Fred de Graaf heeft tot donderdagavond laat gedacht dat hij zijn positie kon en mocht verdedigen in de Eerste Kamer. In Londen had De Graaf echter telefonisch contact met minister-president Mark Rutte en werd hij op andere gedachten gebracht. Daarop besloot hij zijn griffier, die bij hem was, een verklaring te laten uitbrengen. Dit bevestigen ingewijden. Rutte zei vrijdag op zijn wekelijkse persconferentie dat het De Graafs eigen beslissing was geweest. Politiek Den Haag toonde begrip en respect voor de stap van De Graaf. PVV-leider Wilders was een van de eersten die hem complimenteerden: 'Dat siert hem, dat is het enige juiste besluit. De onpartijdigheid van een Kamervoorzitter dient buiten kijf te staan, en dat was hier duidelijk niet het geval.' Andere fractievoorzitters spraken vergelijkbare woorden. Tweede Kamervoorzitter Anouchka van Miltenburg, die nauw met De Graaf samenwerkte bij de voorbereidingen van de inhuldiging, houdt staande dat zij niets wist van het weren van Wilders.

undefined