Frans hield van boeken

Heden gij, morgen ik mogen we dus een onbarmhartige verzameling noemen. De titel benadrukt dat. Het is een omkering van het gevleugelde woord 'Heden ik, morgen gij', een klassieke vermaning, vroeger vaak gelezen in rouwadvertenties. De overledene spreekt zijn laatste woorden tot de levende. De omkering getuigt van het memento mori dat de levende zich eigen heeft gemaakt.

Duizenden rouwadvertenties heeft Kooij de afgelopen vijftien jaar uitgeknipt en ontleed naar vorm en inhoud. De ondertitel van haar boek luidt 'Gedenken in proza & poe', maar die suggestie van een letterkundige benadering of bloemlezing blijkt ondergeschikt aan wat je de folklore van dit door Kooij nauwkeurig afgebakende onderdeel van de rouwcultuur mag noemen: de anatomie van de rouwannonce. UiILLUSTRATIES teraard ontbreekt de literatuur dan niet. Willem Wilmink, Ida Gerhardt, Vasalis en Nijhoff, ze worden graag geciteerd als universele woordvoerders van zeer particuliere gevoelens.

Citaten uit het werk van klassieke schrijvers als Horatius, Seneca en Vergilius blijken nog steeds geliefd, ook in het Latijn. Hetzelfde geldt voor bijbelplaatsen. Toch valt het aangrijpendste deel van Kooijs verzameling onder de noemer 'particulier proza'. Het proza van de dag na het overlijden, als de mevrouw of meneer van de begrafenisonderneming langskomt. Het proza van 'Het eerste wat me te binnen schiet als ik aan hem of haar denk. . .': Na een langdurige ziekte is kwaad overleden. . . Zijn laatste cryptogram is opgelost. . . Frans hield van boeken.

Heden gij, morgen ik is vooral een gevoelsmatige analyse van de rouwadvertentie vanaf circa 1990. Dat zijn, zegt Kooij, de hoogtijjaren van de openhartige, creatieve annonce. Na 2000 treedt een versobering in: 'Ludieke kreten, openhartige mededelingen, lichtvoetige omschrijvingen, toevoeging van versregels worden minder gezien.'

Hangt die hernieuwde soberheid samen met, zoals Kooij zich afvraagt, 'de elfde september' en de 'economische recessie'? Misschien is het eenvoudiger. Ludiek, openhartig en lichtvoetig: was bij nader inzien toch te veel de levende aan het woord en te weinig de overledene? Te veel ik, te weinig gij?