Franchisenemers De Hypotheker slepen moederbedrijf voor rechter

Onvrede borrelt onder de 98 franchisenemers van De Hypotheker. Drie van hen staan tegenover het moederbedrijf voor de rechter, de meeste anderen hebben zich eveneens tot een advocaat gewend. Het conflict komt aan de vooravond van nieuwe wetgeving.

De toon in de rechtszaal was onaangenaam, houdt advocaat Derk van Dam zijn toehoorders voor. ‘Een lelijke zitting’, zegt hij, nog gekleed in toga, voor de deur van zaal 16 in de Rechtbank Rotterdam. ‘Het was erg op de man.’

In een halve cirkel om hem heen staan elf ondernemers uit het zuiden van het land. Het zijn franchisenemers, zelfstandige ondernemers die tegen betaling de formule uitbaten van een grote keten. In dit geval: De Hypotheker Associatie BV (DHA). Ze zijn geen partij in de zaak die zojuist diende, maar maken zich grote zorgen over de implicaties ervan voor hun eigen bedrijf.

Het gaat om twee kwesties. De eerste: franchisenemer Marcel Vrijhof runt sinds 2008 een vestiging van De Hypotheker te Best in Brabant, de laatste vijf jaar met een compagnon. Op 21 juni 2019 kruiste hij in de verzekeringsaanvraag van een cliënt het vakje ‘nee’ aan bij de vraag of zijn cliënt ooit eerder door een verzekeraar was geweigerd of geroyeerd. Ten onrechte: de cliënt was ooit uit de dierenverzekering van Ohra gegooid omdat ze die verzekering afsloot terwijl haar hond al ziek was. Vrijhof had daarover wel een melding ontvangen, maar zegt dat hij die niet begreep.

De lezing van franchisenemer Vrijhof: één fout onder hoge tijdsdruk, na een vlekkeloze staat van dienst van twaalf jaar. De lezing van DHA: het handelen van de franchisenemer brengt onze vergunning van de Autoriteit Financiële Markten in gevaar, beschadigt onze relatie met banken en verzekeraars, en vormt zo een onaanvaardbaar risico voor ons bedrijf, ons verdienmodel, en daarmee ook voor de toekomst van andere franchisenemers. Bovendien deed meneer Vrijhof de verzekeringsaanvraag zonder toestemming van zijn cliënt – onacceptabel. Meneer Vrijhof moet weg.

Woensdag doet de kortgedingrechter uitspraak in de zaak, tenzij beide partijen te elfder ure tot een schikking komen. De belangrijkste vraag voor de rechter is of de sanctie van DHA proportioneel is. De uitspraak is mogelijk van belang voor de tweede zaak.

Daarin zal Eric de Lange, franchisenemer te Uithoorn, op 2 oktober voor de rechter in Rotterdam betogen dat DHA niet het recht heeft zijn zaak te sluiten omdat zijn voormalige medewerkers tot achttien keer toe een vervalste inkomensverklaring indienden bij een hypotheekaanvraag. Zijn medewerkers werden het slachtoffer van een geraffineerde oplichter, zegt De Lange. De Lange is verantwoordelijk voor een integere bedrijfsvoering en had veel beter op moeten letten, zegt DHA.

Nieuwe wet

Beide zaken hebben niet alleen grote gevolgen voor de betrokken franchisenemers, ze vinden ook plaats aan de vooravond van verregaande nieuwe wetgeving. Vanaf 1 januari moet die zorgen voor rust in de franchisebranche, een bedrijfstak waarin 34 duizend ondernemers actief zijn. Op hun beurt verschaffen zij werk aan zo’n 330 duizend mensen. De wet gelast duidelijke afspraken over de rechten en plichten van franchisenemers en -gevers (zie kader onderaan). Want de afgelopen jaren vechten die elkaar steeds vaker tent uit.

Wie een hamburger koopt bij McDonald’s, een boek bij Bruna of een doosje ibuprofen bij drogisterijketen DA draagt vaak bij aan de omzet van een franchisenemer. Dat is een zelfstandig ondernemer die betaalt voor het gebruik van een bekende formule. Daarmee is hij verzekerd van meer klandizie dan wanneer hij Berts boekwinkel of Piets IJzerwarenhandel opent, maar hij moet zich ook conformeren aan voorschriften van de franchisegever, het merk.

De franchisebranche omvat allerlei bedrijfstakken en -modellen. Het boekwinkeltje op de hoek dat alleen profiteert van gezamenlijke inkoop met het moederbedrijf kan van een franchisenemer zijn, maar een uitbater van een McDonald’s waar iedere millimeter van de winkel wordt gerund volgens voorschriften uit de VS ook. Franchisenemers zijn niet altijd middenstanders; er zijn hele grote franchisenemers van bijvoorbeeld Albert Heijn die multimiljonair zijn – eentje staat er zelfs in Quote 500 – en meer omzet draaien dan de hele Febo-franchise bij elkaar.

Het is een divers landschap, wil Derk van Dam maar zeggen. Van Dam is de advocaat van de franchisenemers van De Hypotheker. Hij is partij in deze zaak, als raadsman van Vrijhof en De Lange. Hij is ook partner in Ludwig en Van Dam, een van de weinige Nederlandse advocatenkantoren die zich uitsluitend bezighouden met conflicten in de franchisewereld, zowel aan de kant van franchisenemers als -gevers. Die wereld verhardt, constateert Van Dam, onder meer onder invloed van de wet die bedoeld is om de samenwerking te versoepelen.

De nieuwe wet is het geesteskind van staatssecretaris Mona Keijzer van Economische Zaken. Zij wil de positie van franchisenemers versterken, zeker als die in de rechtbank tegenover een veel grotere franchisegever komt te staan. ‘In geval van conflict delft de franchisenemer vaak het onderspit,’ zei ze vorig jaar tegen de Volkskrant.

Wij-zij

‘Maar nog voordat de wet er was, leidde het proces daarheen tot forse ruzies’, zegt advocaat Van Dam. ‘De afgelopen jaren is zo een enorme wij-zij cultuur ontstaan. Nu de wet op 1 januari ingaat, moeten alle bestaande overeenkomsten worden aangepast om daaraan te voldoen. Ik heb de indruk dat sommige partijen in de franchisebranche nog even proberen voor hen het maximale eruit te slepen. In een sterk gepolariseerde context leidt dat tot een toenemend aantal rechtszaken. Er liggen nog heel wat zaken in het verschiet, onder meer in de supermarktbranche rommelt het.’

Dat is hier volstrekt niet aan de orde, zegt de directievoorzitter van De Hypotheker, Michel van den Akker. ‘Het gaat ons puur om het niet integer handelen van de franchisenemers in deze twee zaken, in strijd met de wet- en regelgeving. Wij zijn niet bezig nog even voor 1 januari vissen op het droge te krijgen. Ik kan mij voorstellen dat er bij andere formules een disbalans bestaat die de wet beoogt te herstellen – ik lees in de media over Intergamma, Intertoys en Domino’s – maar wij zijn met onze franchisenemers on speaking terms.’

Een derde zaak, waarbij vrijwel alle franchisenemers van De Hypotheker een bedrag met volgens Van Dam ‘zes nullen’ eisen voor wat zij zien als jarenlang slecht functioneren door de software die ze van DHA moeten gebruiken, is in ontwikkeling.

Huwelijkse voorwaarden

Een verharding van de verhoudingen, zo wil Kitty Koelemeijer, retaildeskundige aan Nyenrode Business University, het niet noemen. Eerder een verscherping. ‘De wereld is snel veranderd. De opkomst van e-commerce heeft bijvoorbeeld in de detailhandel tot conflicten geleid over de verdeling van kosten en opbrengsten van online verkoop. Traditioneel heeft een franchisenemer een bepaald gebied in handen waarbinnen hij exclusieve verkooprechten heeft, toen kwam daar ineens een internetwinkel bij. Nu komt er een nieuwe wet, een verdere verschuiving, en gaan mensen daarop anticiperen – dat hoor ik ook. Daardoor worden de verhoudingen scherper gedefinieerd.’

En laat dat nu net de bedoeling van de franchisewet zijn: duidelijkheid. Neem de twee zaken bij De Hypotheker. Daarbij zou de nieuwe wet een doorslaggevende rol hebben kunnen spelen. Zowel bij De Lange als bij Vrijhof gaat het om het beëindigen of niet verlengen van een contract, en beide ondernemers willen daarvoor een vergoeding. De sleutelterm hier is goodwill. Dat is de geldelijke waarde van een merk, en staat ook zo op de balans van een bedrijf. De waarde van de Hypotheker-vestiging in Best of Uithoorn zit hem niet in de tafels en computers maar in de reputatie, het netwerk, het in twaalf jaar opgebouwde vertrouwen onder de klantenkring.

Dat raakt een franchisenemer kwijt als hij zijn vestiging en bijbehorende klantenbestand over moet doen aan DHA, conform de overeenkomst. DHA wil de goodwill naar het oordeel van de franchisenemers niet genoeg vergoeden, en nu moet de rechter het oplossen.

Een kernpunt in de nieuwe wet is dat franchisenemer en -gever vóór het aangaan van een overeenkomst afspraken te maken over de verdeling van de goodwill als de franchisegever bij beëindiging van de samenwerking de zaak overneemt, om een rechtbankdrama te voorkomen indien bovenstaande zich voordoet.

Nu gaat in deze twee specifieke zaken de letter van de wet niet precies op, maar in de geest is de wet een aanzet tot pre-contractuele afspraken. Huwelijkse voorwaarden, in feite. ‘Als die in deze zaken zouden zijn afgesproken, had dat een hoop ellende kunnen schelen’, zegt advocaat Van Dam.