Fort Kijkduin geeft historie moeizaam prijs

Lange tijd heeft Den Helder maling gehad aan het imago van verbanningsoord. Met de Koninklijke Marine in huis kon de stad weinig gebeuren. Die tijd is echter voorbij. De marine krimpt in. Tot het jaar 2001 gaan zesduizend banen verloren, de helft van wat er nu is.

Wat is Den Helder zonder marine? Een spookstad, zo is altijd beweerd. Maar onlangs presenteerde het gemeentebestuur een economisch actieplan met toerisme als één van de pijlers. Een belangrijke trekpleister was toen al in de maak: Fort Kijkduin, een historische stelling met een Noordzee-aquarium in de oude kazematten. Den Helder verwacht jaarlijks honderdduizend bezoekers in het fort, dat donderdag 27 juni door prins Willem-Alexander wordt geopend.

Onder de vuurtoren 'Lange Jaap', met uitzicht op de Noordzee en een goudglanzende zandplaat Razende Bol staat Fort Kijkduin op de mooiste plek van Den Helder. Nieuwediepers, zoals de geboren inwoners van Den Helder zich noemen, komen daar bijna wekelijks om even de zee te zien en te ruiken.

Het hoge duin bij het oude walvisvaardersdorp Huisduinen staat al eeuwen bekend als Kijkduin. Het ligt zeer strategisch om het in- en uitgaande scheepsverkeer te begeleiden dan wel in de gaten te houden. In 1811 gaf Napoleon Bonaparte er bij een bezoek persoonlijk opdracht tot de bouw van Fort Kijkduin.

Rob van Beckhoven, coördinator van de stichting die het fort beheert, kent de geschiedenis van de stelling tot in de kleinste details. Bij een paar maquettes en kaarten in een van de gewelven praat hij zo een uur weg over de Fransen, Duitsers en Nederlanders in het fort en de manier waarop ze het gebruikten.

Zonder die uitleg is het fort nauwelijks te doorgronden, zegt Van Beckhoven. Bij een tocht door het fort komen alleen flarden van die geschiedenis vrij en dan gaat het vaak nog om details die alleen de gids kan laten zien. Zo vertelt Van Beckhoven bij houten hokjes dat daarin rond 1900 de soldaten zaten, die telegrafisch allerlei gegevens van de vuurleiding doorgaven aan de kanonniers. Hij toont de plekken in de kozijnen waar de geweren stonden met daar precies boven een snede voor de bajonet.

In de betonnen vuurleidingskoepel, uit één stuk gegoten, wijst hij op een plek waar mogelijk de meettafel moet hebben gestaan. Een gat door de twee meter dikke vloer is wellicht een soort buizenpost geweest naar de soldaten in de hokjes. Een nisje in de muur is er later door de Duitsers ingemaakt. Het metselwerk en de structuur van het beton bij de steile trap onthullen elk een tijdperk.

Een gat in de vloer onder in het fort maakte deel uit van een systeem om de kruitkamer van de toenmalige Franse gebruikers te ventileren. Een tunneltje, een 'holle beer', loopt onder de droge gracht door en komt uit in een galerij. 'Iedereen die in de droge gracht kwam, kon vanuit de galerij worden beschoten. De schietgaten bestrijken de hele gracht.' In een kruitkamer uit 1859 werden spouwmuren aangelegd voor de ventilatie. In het metselwerk is te zien hoe het condenswater wordt opgevangen en afgevoerd.

Tot slot volgt een wandeling door een zeventig meter lange, smalle tunnel, die pas in 1990 werd gevonden. De voetstappen dreunen lang na.

Fort Kijkduin is nog niet zolang de trots van Den Helder. Pas in 1988 werd het ontdekt als een van de weinige historische bouwwerken in Den Helder. Daarvoor deed het jarenlang dienst als garage van een autohobby-club.

Het is de bedoeling dat Fort Kijkduin op lange termijn een museum wordt, zegt Van Beckhoven. Vooralsnog is er geen geld om het als museum in te richten. Vandaar dat het fort nu vooral aardig is in combinatie met het Noordzee-aquarium en het restaurant met uitzicht op zee.

Den Helder, 'Stad van Napoleon', beschouwt Fort Kijkduin als een mijlpaal voor de nieuwe koers met een afgeslankte marine. Er liggen meer plannen. Op alleen de frisse lucht, de schone zee, het mooie strand en die prachtige dijk langs het Marsdiep komt kennelijk geen hond af.