Formatiepartijen hangen als uitgeputte boksers in de touwen

Opnieuw is ‘een week van de waarheid’ voorbijgegaan zonder dat de impasse in de formatie is doorbroken. Langzaam begint de uitputtingsslag zijn tol te eisen bij de betrokken partijen. Een tocht langs de loopgraven met enkele cruciale dagen in het verschiet.

Bij de VVD vergelijken ze de formatie inmiddels met een slopende bokswedstrijd tussen twee zwaargewichten. De uitgeputte boksers hangen tegen elkaar, te moe om nog een vuistslag uit te delen, te sterk om knock-out te gaan.

De inzet van het gevecht tussen Mark Rutte en Sigrid Kaag is bekend: gaat de formatie over links, zoals D66 wil, of maakt de huidige coalitie met de ChristenUnie een doorstart, zoals de demissionaire premier hoopt? De al vijf maanden voortdurende uitputtingsslag mag weinig enthousiasme oproepen bij het grote publiek, bij de VVD wekken ze graag de indruk nog een lange adem te hebben. Kijk eens naar de gunstige peilingen, klinkt het achter de schermen. De VVD kan wel een stootje hebben.

Lievelingspartner

Toch zal premier Rutte er niet gerust op zijn. Lievelingspartner ChristenUnie verdwijnt langzaam uit beeld. Gert-Jan Segers ziet weinig aanknopingspunten in het ‘liberale document’ dat VVD en D66 hebben opgesteld als aanzet voor een nieuw kabinet. De ChristenUnie lijkt zich inmiddels te hebben neergelegd bij een rol als constructieve oppositiepartij.

PvdA en GroenLinks voeren intussen de druk op: waarom mogen zij niet aanschuiven? Het is tenslotte Rutte geweest die altijd zei dat de constructieve krachten op het Binnenhof gekoesterd moeten worden, dat Nederland ‘samen’ uit de coronacrisis moet komen, dat het uitsluiten van partijen niet past bij de VVD. Hoe kan een premier die al ruim een decennium met iedereen zaken doet - tot de PVV van Geert Wilders aan toe - nu een streep trekken bij de combinatie PvdA/GroenLinks?

Prominenten tegenover elkaar

Bij de VVD hopen ze stilletjes dat het linkse blok alweer uiteen valt voordat die vraag definitief beantwoord moet worden. De blik zal daarbij vooral gaan naar de ledenraad zaterdag bij de PvdA. Binnen de partij van Lilianne Ploumen staan de prominenten lijnrecht tegenover elkaar: Eurocommissaris Frans Timmermans is voor een pact met GroenLinks, oud-partijvoorzitter Hans Spekman is tegen.

Ploumen moet vooral hopen dat een motie om niet meer in zee te gaan met Mark Rutte geen meerderheid haalt. Het zou haar positie als partijleider verzwakken. Ook Klaver, die zelf weinig te vrezen heeft van zijn leden, komt dan in een lastig parket. Als hij op eigen houtje verder gaat onderhandelen met VVD, CDA en D66 is de linkse samenwerking voorbij voordat die goed en wel begonnen was. Aan de andere kant kan GroenLinks moeilijk opeens voor de oppositie kiezen, alleen omdat PvdA-leden op de rem trappen.

Ploumen en Klaver zijn er van overtuigd dat het niet zover gaat komen. Als ze eenmaal groen licht hebben van hun achterbannen zal volgende week juist de druk op VVD en CDA toenemen om alsnog in zee te gaan met links, zo is de verwachting.

Harde voorwaarde

Bij D66 hebben ze de hoop ook nog niet opgegeven. Iedereen was het erover eens dat de formatie ‘langs de inhoud’ moest verlopen, zo luidt daar de argumentatie. Nu blijkt dat PvdA/GroenLinks aanknopingspunten zien in het door Kaag en Rutte geschreven onderhandelingsstuk en de ChristenUnie niet, kan de balans worden opgemaakt. ‘Op basis van de inhoud’ moet er gesproken worden met PvdA/GroenLinks. Politieke argumenten zijn er ook bij D66: een meer progressieve coalitie past bij Kaags zorgvuldig opgebouwde politieke profiel van nieuw leiderschap.

Als de impasse voortduurt, wil D66 een minderheidskabinet vormen dat voortdurend in de Eerste en Tweede Kamer op zoek gaat naar steun. Zo kan ook gewerkt worden aan een nieuwe, meer open bestuurscultuur. Daarbij klinkt wel meteen een harde voorwaarde: het moet een minderheidscoalitie worden met alleen VVD en D66. Het CDA is niet welkom, want Kaag vreest dan vier jaar lang tegen een rechtse meerderheid op te moeten boksen in de ministerraad.

Onvrede over CDA-leider Wopke Hoekstra speelt ook een rol bij die harde opstelling. Bij D66 - en ook PvdA en GroenLinks - valt steeds dezelfde analyse te horen: Rutte wil misschien nog wel praten met links, maar alleen als Hoekstra ook meedoet. En die weigert hardnekkig. De boodschap van D66 is duidelijk: als er van het CDA niet eens gekeken mag worden naar een coalitie met links, zou dat kunnen betekenen dat Hoekstra zelf in de oppositiebankjes belandt.

Onrust bij CDA

De CDA-leider lijkt vooralsnog niet onder de indruk van dat dreigement, al is het de vraag of hij als bestuurder uit de verf zal komen in het geweld van de Tweede Kamer. Andere partijen menen dat Hoekstra meer bescheidenheid past. De peilingen van zijn partij zijn dramatisch en de interne onrust is in aanloop naar het extra partijcongres op 11 september onverminderd groot. Er wordt op het Binnenhof nu al gefluisterd over CDA-Kamerleden die zich in september bij de terugkerende Pieter Omtzigt zouden willen aansluiten, al doen ze bij het CDA die geruchten af als een smeercampagne van 'de Kaag-troepen’.

Zo begint de uitputtingsslag langzaam zijn tol te eisen op het Binnenhof. Informateur Hamer pleitte voor meer vrolijkheid na de zomervakantie, maar vooralsnog overheerst de verbetenheid. Zelfs als er de komende week wel een doorbraak komt, zal het tijd kosten voordat de wonden van de afgelopen maanden zijn geheeld.