Reportage
Floris Schoonderbeek ontwikkelt met zijn designlab eigenzinnige producten op locatie
Aan welke producten is nog behoefte in een wereld vol overproductie? Om dat te ontdekken doet productontwerper Floris Schoonderbeek veldonderzoek in Nederland. Verslaggever Jeroen Junte dompelt zich onder in een van zijn designexperimenten.
De ondergaande zon kleurt de lucht roze. Een troep ganzen die luid gakkend overvliegt maakt de natuurervaring compleet. Jammer alleen dat de kou van het winterwater handen, voeten en zelfs kaken verkrampt. Na even relaxed op de golfjes te hebben gedobberd is het daarom tijd om weer verder te zwemmen. Want zolang je blijft bewegen, biedt het rubberpak voldoende bescherming. Gelukkig staat in het borstdiepe water een metalen stellage waarop een kampvuurtje brandt met daarboven een watervat. Met een tuinslang kun je hieruit warm water tappen en in je rubberpak gieten. Het is die afwisseling van warm en koud die een weldadige fysieke sensatie geeft. Verder is er alleen dat verstilde uitzicht over de weilanden, de rietkragen en het kabbelende Randmeer bij Eemnes. Even bestaan er geen lockdown of avondklok; ook geen werkstress of andere dagelijkse beslommeringen trouwens. Tot een golf koud water bij de keel het rubberpak inloopt. Waarrrr is die verdomde t-t-t-tuinslang?
De warm-en-koudervaring is onderdeel van een experiment van productontwerper Floris Schoonderbeek (42), waarbij hij met proefpersonen verkent welke mogelijkheden water en natuur bieden om te ontspannen. En vooral: welke rol hij als ontwerper kan spelen om dat spa-gevoel te activeren. ‘De behoefte aan ontspanning en ontsnapping is groter dan ooit. Mensen zitten al een jaar thuis.’ Maar ook: ‘Wat is wellness nou tegenwoordig? Met z’n allen onder ledlicht in een betegeld saunacentrum zitten? Volgens mij zien we dan wat over het hoofd. De natuur is de allerbeste wellness. En het mooie is, helemaal gratis bovendien!’ Dan, met Cruijffiaanse logica: ‘Je moet het alleen wel zien.’
Naast het heetwatervat staan diverse houten constructies op een meter of 5 van de oever in het Randmeer. Vier statafels met een stok in het midden zijn in de bodem geprikt, uiteraard op een ruime anderhalve meter afstand. In het tafelblad is een klein vuurkorfje met daarboven een theekan verwerkt. Een halfrond schot van dun plaathout is eveneens met stokken in de bodem geprikt. Dit intieme nisje is zo geplaatst dat je er alleen natuur ziet, wat niet vanzelfsprekend is in ons overvolle landschap. ‘Ik ben vooral benieuwd hoe een stelletje dit ervaart. Best romantisch, toch?’
Verderop staan twee gelijksoortige schotten in het water maar dan gesloten, als ronde kamers zonder plafond. Om deze te betreden moet je eerst kopje-onder. Eenmaal binnen is er louter een zintuiglijke ervaring; één ruimte is gevuld met wierook en geurextracten, in de andere klinkt meditatieve muziek. Verder is er alleen het uitzicht op de lucht, als een hemels kunstwerk. Meer instructies over het gebruik van deze Wild Wellness zijn er niet. ‘De bedoeling is juist dat iedereen zelf ontdekt wat prettig voelt. Ik wil geen producten ontwerpen, maar mensen activeren. Met als uiteindelijk doel een gedragsverandering. Dat mensen zich meer bewust worden van tijd bijvoorbeeld, of van de natuur.’
Precies dat was al het uitgangspunt van de Dutchtub, Schoonderbeeks eindexamenproject voor Productontwerp aan de Artez Academie in Arnhem in 2003 en inmiddels een bestseller. Om het water in dit ronde gezelschapsbad te verwarmen moet je zelf eerst een fikkie stoken. ‘Die handeling dwingt je om de tijd te nemen, wat nou juist de bedoeling is van zo’n hottub.’ Hetzelfde geldt voor zijn Groundfridge, een kunststof koelkelder die wordt ingegraven en daarna met dezelfde aarde wordt bedekt. Door de isolerende werking van de aarde en de koude grond op enige diepte ligt de temperatuur het hele jaar tussen de 10 en 12 graden Celsius. Ideaal om fruit, groenten, wijn of kaas in te bewaren. Je ziet in één oogopslag wat deze producten zijn en hoe ze werken. Knipogend: ‘Ik heb in elk geval nog nooit klachten gehad dat de Groundfridge het niet deed.’
Meer dan tien jaar was hij directeur van Weltevree, een designlabel met speelse buitenproducten als de Dutchtub, een stoere buitenkeuken van roestig staal of zitbankjes met een kruiwagenwiel zodat ze makkelijk te verrijden zijn. Daarnaast was hij artdirector van de start-up New Motion van elektrische laadpalen. Sinds twee jaar focust hij zich weer op zijn eigen ontwerppraktijk. ‘Wat voor soort producten wil ik nog toevoegen aan een wereld die kapotgaat aan overproductie? Aan wat voor soort producten is nog echt behoefte?’ En op een meer persoonlijk vlak: ‘Wil ik nog wel een zo groot mogelijke studio? Nee dus.’ Dus bedacht hij een jaar geleden het plan om nieuwe producten op locatie te ontwikkelen met een serie fieldtrips door Nederland.
Het eerste ontwerp van wat project Recalculating Route moest worden, lag vervolgens voor de hand: een rijdende designstudio. Daarvoor bouwde hij een oude camper om tot Fieldstation. Naast een eenvoudige slaapplek beschikt dit autarkische designlab over wanden vol kratten met gereedschap, schroefjes en snoertjes. De verwarming is een kleine houtkachel. In een handomdraai hangen aan de buitenkant twee werktafels. De naam Recalculating Route verwijst overigens niet alleen naar de steeds veranderende route van zijn mobiele designstudio – het staat ook voor de herijking van Schoonderbeek als ontwerper.
Samenwerking is een cruciaal onderdeel van de trips. De corona-uitbraak zorgde voor momentum. ‘Iedereen had nu opeens tijd en zin.’ Zo bezocht Schoonderbeek de boerderij van ontwerper Claudy Jongstra op het Friese platteland. Een bijzondere plek waar Jongstra een eigen schaapskudde houdt voor haar wol- en viltproductie, een plantentuin waar natuurlijke kleurstoffen worden gekweekt en een bijenvolk voor de bevruchting van die tuin. Schoonderbeek: ‘Ze planten er onder meer wede, waaraan kleurextract voor denim wordt onttrokken. Kleding is dan opeens gekoppeld aan een specifieke plek. Zo’n circulaire, zelfredzame manier van produceren is toch geweldig?’ Het inspireerde hem tot de ontwikkeling van de Botanictub waarbij zijn ronde houtvuurbad in een meegeleverde plantenkas wordt geplaatst. De beplanting voorziet in een optimale mix van zuurstofafgifte, rustgevende geuren en bloemenpracht. ‘Inderdaad, een eerste stap naar een natuurlijke wellness.’
Voor de Wild Wellness zocht Schoonderbeek contact met bioloog Arie van der Meijden, die meteen ook een van de proefpersonen is. Nog enigszins onwennig in het rubberpak vertelt hij over watervogels die hun bloedvaten gebruiken als warmtewisselaar. Of over een haaisoort die alleen zijn noodzakelijke organen opwarmt, de ogen en hersenen. ‘Hij hoeft alleen maar razendsnel te reageren als hij een prooi ziet.’ Isoleren, warmte toevoegen of aanpassen aan de kou – dat zijn volgens de bioloog de drie manieren waarop dieren met kou omgaan. ‘En mensen zijn tenslotte dieren.’ Dus heeft Schoonderbeek gezorgd voor vaseline (isolatie) en tijgerbalsem en een kruik (warmte toevoegen).
Wat betreft aanpassen aan lage temperaturen diende een extreem-sporter als klankbord. Hij traint zichzelf om met ademhalingstechnieken en meditatie de kou te weerstaan. ‘Jezelf overtuigen dat je het niet koud hebt, is immers een vorm van aanpassing’, aldus Schoonderbeek. Helaas was deze ‘iceman’ vandaag verhinderd. ‘Misschien dat het dranktafeltje ons nu kan helpen bij het mentale aspect’, lacht Schoonderbeek, terwijl hij wijst naar de verste van de ronde statafeltjes met flesjes kruidenbitter en beerenburg. De fun-factor is een essentieel onderdeel van zijn onderzoeksexcursies.
Ook onmisbaar is de input van Collectief Soepel, een club Arnhemse ontwerpers en makers met een ‘a je to’-mentaliteit. Als het experiment door de harde wind in het water dreigt te vallen – de houten bouwsels zwiepen vervaarlijk heen en weer – liggen de mannen al in het water om de boel te verankeren. Als de stalen constructie met kampvuur en water (inmiddels omgedoopt tot ‘de vuurtoren’) oververhit raakt, wordt pijlsnel een koelslangetje aangesloten. Schoonderbeek: ‘Meebewegen met de elementen, daar gaat het nou juist om.’
Daarnaast wordt van de vijf vrienden en bekenden die als proefpersoon zijn uitgenodigd een actieve rol in het ontwerpproces verwacht. ‘Bij een wellness draait het immers om de persoonlijke ervaring.’ Als snel worden ideeën en tips uitgewisseld. Een hoofdsteun, zodat je tijdens het dobberen niet wegdrijft, oppert iemand. De ronde houten schotten dieper in het water steken en warm water in dichte kamers pompen, rilt een ander. Volgens natuurkundige wetten drijft dat warme water op het koude water, zodat er bovenin een laagje warm water is van 30 tot 40 centimeter. Genoeg om in elk geval de borst warm te houden. Van romantiek is in het intieme nisje geen sprake, al kan dat ook aan de nauwsluitende rubberpakken liggen.
Inspiratie voor zijn trips put Schoonderbeek uit alledaagse verwondering en nieuwsgierigheid. Bijvoorbeeld uit de winterse zwemtochten met vrienden in de uiterwaarden van de Rijn nabij zijn woonplaats Arnhem. Of een herinnering aan jeugdvakanties met kampvuren die werden dichtgegooid met zand om vervolgens op de verwarmde grond te slapen. Zou je met dit principe kunnen koken, vraagt hij zich dan af. En welke gerechten zijn daarvoor geschikt? Waarna hij eropuit trekt met chef-kok Werry van Leeuwen. Het resulteerde in de Circular Fire, een ondergronds pijpsysteem om mee te koken. ‘We wilden zelf yoghurt maken door flessen melk met speciale bacteriën in te graven als ontbijt voor de volgende ochtend. Helaas was de yoghurt niet te eten. Alleen de ingegraven eitjes waren heerlijk gekookt.’
Dat de uitkomst niet meteen een werkend product is, betekent nog niet dat een fieldtrip is mislukt. Het zijn ‘slechts losse ontwerpschetsen’ die ze maken. ‘Maar dan meteen op werkelijke schaal.’ Bovendien is de Circular Fire inmiddels doorontwikkeld tot de Rocketstove, een heteluchtgrill met een rechtopstaande buis waarin bakken met groente en vlees worden gestoken. ‘Buiten koken wordt zo een sociale activiteit, doordat je met z’n allen om die paal hangt.’ Tijdens een spontane ontwerpsessie in de sneeuw werd van de ondergrondse kookbuis later ook nog een verwarmde buitenbank gemaakt, de Rocketbench. ‘Die energie van even knallen met z’n allen is de chemie van een fieldtrip.’
Met Recalculating Route heeft Schoonderbeek een eigenzinnige collectie opgebouwd. Producten als de Botanictub en de Rocketstove worden op bestelling vervaardigd (respectievelijk 12.500 en 3.990 euro). Uit voorraad leverbaar is alleen de Raintap (379 euro), een regenton van gerecycled plastic met een ingebouwde wasbak met een kraan. Met een voetpedaal wordt het overtollige regenwater omhoog gepompt. Het idee is zo simpel dat je je afvraagt of het niet allang bestond. Schoonderbeek: ‘Dat is de basis van een goed ontwerp.’ Daarbij stimuleert zijn regenton een gedragsverandering. ‘Dat je regenwater gaat gebruiken om je mountainbike schoon te spoelen, of om mee te koken. Je mag het zelf weten.’
Geheel volgens dit principe van toe-eigening verandert het karakter van de Wild Wellness als de duisternis invalt. De afwisseling van warmte en kou zorgt voor een uitgelaten sfeer. De vuurtjes en lichtjes die in de wind wiegen, hebben zelfs iets feestelijks. De rustgevende soundscapes maken plaats voor disco. ‘Dit zou het goed doen op een zomerfestival aan het water’, zegt iemand. Met vereende kracht worden de houten bouwsels in een spontane actie verplaatst naar de wal. Daar blijken ze exact boven de Dutchtubs te passen. Schoonderbeek grijnst. ‘Dat geeft weer een nieuwe intieme dimensie aan het bad.’
Meer concreets dan deze geïmproviseerde ontwerpschetsen levert het designexperiment deze dag niet op. Al ziet Schoonderbeek wel productpotentie in de Vuurtoren. ‘Een kampvuur in het water, dat heeft wel wat hè?’ Of beter nog: de Wild Wellness als een kant-en-klaar concept aanbieden aan campings of natuurgebieden. Hij kijkt even peinzend voor zich uit. Waarschijnlijk al met zijn gedachten bij de volgende fieldtrip.
