Flexwerker vangt nu de klappen op

Amsterdam De jaren tachtig revisited. Dat moeten veel 40-plussers dinsdag hebben gedacht, toen het Centraal Planbureau zijn bommetje dropte met de voorspelling dat de werkloosheid volgend jaar naar 8,75 procent gaat. Bijna een op de elf Nederlanders uit de beroepsbevolking werkloos, zo heet hebben we de soep sinds de Tweede Wereldoorlog maar één keer eerder gegeten. Dat was in 1983 en 1984, toen de werkloosheid in Nederland naar 10,2 procent schoot. De jeugdwerkloosheid liep in die jaren zelfs tegen de 20 procent.

De jonge schoolverlaters stonden dan ook bekend als de ‘No Future’-generatie. Zij waren de grote verliezers op de arbeidsmarkt. Velen wachtte een langdurig verblijf in de WW. 50-plussers raakten ook massaal hun baan kwijt, maar voor hen was er het comfortabele vangnet van de VUT en, in veel gevallen, de WAO.

De ontslaggolf zal de komende jaren een ander scenario volgen, denkt de Tilburgse arbeidsmarkteconoom Ronald Dekker. Een groot verschil met toen is de hoeveelheid flexbanen.

‘In de jaren tachtig was het kostwinnersmodel, waarbij de man een vaste voltijdbaan had en vrouwen thuiszaten, nog dominant. De arbeidsmarkt is nu veel flexibeler, met al die deeltijdarbeid, uitzendkrachten, tijdelijke contracten en freelancers. Bedrijven kunnen daardoor gemakkelijker van hun personeel af als ze kampen met vraaguitval. De werkloosheid zal daarom sneller oplopen dan destijds.’

CBS-econoom Michiel Vergeer maakt zich ook het meeste zorgen over de circa 600 duizend flexwerkers en 300 duizend zzp’ers (zelfstandigen zonder personeel) in Nederland. ‘Als de CPB-voorspelling uitkomt, zit er voor de zzp’ers en uitzendkrachten heel wat ellende in het vat. Er zit tegenwoordig een hele schil om de arbeidsmarkt die in slechte tijden meteen afgepeld wordt. In de vier opgewekte jaren die we achter de rug hebben, zijn veel mensen voor zichzelf begonnen en zzp’er geworden. Zij redden het nu nog, omdat er eind september 250 duizend vacatures waren. Toen de economie begon te haperen, konden ze bij bedrijf B aan de slag als bedrijf A hen niet meer wilde. Maar als de rek eruit is, krijgen zzp’ers het heel moeilijk.’

Het profiel van de langdurig werkloze is niet veranderd, zegt Ronald Dekker. ‘Als de arbeidsmarkt verslechtert, gaat dat nog altijd ten koste van de werknemers met de laagste opleiding en de minste werkervaring. Zij hebben na ontslag het meeste moeite een nieuwe baan te vinden.’ Het is daarom een voordeel dat de gemiddelde werknemer hoger opgeleid is dan in de jaren tachtig.

Ook gunstig is dat het aantal banen in de industrie gedaald is en de dienstensector is gegroeid. Dekker: ‘Werknemers in de maakindustrie hebben vaak specifieke kennis die nuttig is in hun bedrijf, maar die daarbuiten weinig waard is. Een productiemedewerker van DAF is niet per definitie inzetbaar in een fietsenfabriek. Een telefoniste in een callcenter kan bijna overal aan de slag.’

De kosten van de werkloosheid zijn volgens Vergeer nu lager, omdat het sociale zekerheidsstelsel sinds de jaren tachtig is versoberd. ‘De duur en hoogte van uitkeringen is verlaagd en het UWV zit werklozen nu echt achter de broek. Ook kunnen ouderen niet meer worden afgevoerd via de VUT en de WAO.’

In de jaren tachtig kromp de economie het sterkst in 1982, maar de werkloosheid piekte pas twee jaar later. Mocht dat scenario zich herhalen, dan zal de werkloosheid niet in 2010, maar pas in 2011 zijn hoogtepunt bereiken.

Yvonne Hofs