InterviewRaymond Gradus
Financieel toezichthouder Caribische eilanden vertrekt en waarschuwt: verscherp ook controle op integer bestuur
Bij zijn vertrek heeft Raymond Gradus, financieel toezichthouder van de Caribische eilanden, een duidelijke boodschap: er moet onafhankelijk integriteitstoezicht komen op het bestuur van de eilanden in het koninkrijk. Discussies over integriteitskwesties maken het bestuur ‘te ingewikkeld’ en staan economische groei in de weg.
Dat is de boodschap van Raymond Gradus, die dinsdag afscheid nam als voorzitter van de onafhankelijke Colleges financieel toezicht (Cft’s) op de Caribische eilanden. In die rol hield Gradus de afgelopen vijfenhalf jaar de financiën op de eilanden in de gaten. Om ze verder vooruit te helpen, moet ook het toezicht op de integriteit van het bestuur worden versterkt, waarschuwt hij.
Gradus is zich ervan bewust dat Nederlands toezicht historisch gezien gevoelig ligt. ‘Ik zal er niet meteen de handen voor op elkaar krijgen. Maar het zou de economie van de eilanden juist een impuls kunnen geven.’ Nu heeft alleen Sint Maarten, na veel tegenstribbelen, sinds 2020 een zogenoemde Integriteitskamer. Zo’n instelling zou er ook voor Aruba en Curaçao moeten komen.
Gradus (61) is hoogleraar bestuur en economie aan de VU in Amsterdam, gespecialiseerd in de publieke- en non-profitsector. Hij volgde in 2017 voormalig IMF-topman Age Bakker op als voorzitter van de Cft’s. Het toezicht is een nevenfunctie, waarvoor hij drie keer per jaar naar de eilanden reisde. Het kabinet maakte vrijdag bekend dat voormalig topambtenaar Lidewijde Ongering (64) zijn opvolger wordt.
Autonome landen
Sinds de ontmanteling in 2010 van de Nederlandse Antillen zijn Curaçao en Sint Maarten autonome landen binnen het koninkrijk. Aruba was dat al sinds 1986. Bonaire, Sint Eustatius en Saba (de BES-eilanden) zijn ‘openbare lichamen’, in feite bijzondere gemeenten van Nederland. De ontmanteling ging gepaard met een sanering van de Antilliaanse overheidsfinanciën ter waarde van 1,9 miljard euro.
In ruil daarvoor moesten de nieuwe landen financieel toezicht toestaan. Er is een Cft voor Curaçao en Sint Maarten en een apart Cft voor de BES-eilanden. In 2015 kwam er een variant voor Aruba, dat zich lang onwillig opstelde. De drie colleges hebben lokale leden, een Nederlands lid en één gezamenlijke voorzitter.
Vliegveld Sint Maarten
Het model voor financieel toezicht op koninkrijksniveau moet ook worden gebruikt voor integriteitstoezicht en rechtshandhaving, vindt Gradus. Hij noemt als voorbeeld de situatie rond het vliegveld op Sint Maarten. ‘Ik trad aan vlak voor orkaan Irma. Die heeft vooral Sint Maarten zwaar getroffen. Nederland heeft 550 miljoen euro beschikbaar gesteld voor wederopbouw, maar de luchthaven is nog altijd niet hersteld. Dat komt door de enorme interne discussies over de financiële belangen en het toezicht daarop.’
Waar het toezicht tot nu toe vooral voor heeft gezorgd, is dat er in de landen ‘een groeiend bewustzijn’ is van de noodzaak van ‘een ordentelijk begrotingsproces en financieel beheer’. Maar, zegt hij ook: ‘We zijn er nog niet.’ Dat toezicht nodig blijft, betekent dat de eilanden economisch gezien nog altijd kwetsbaar zijn.
Toerisme uit Noord-Amerika
Voor Curaçao is vooral het uitblijven van economische groei een probleem. Ook uitgavenbeheersing is nog altijd een aandachtspunt. De raffinaderij kan duurzaam worden benut, maar in plaats daarvan liggen alle activiteiten stil. De jeugdwerkloosheid bedraagt bijna 40 procent, wat met het oog op de vergrijzing zorgelijk is.
Aruba drijft vooral op het toerisme uit Noord-Amerika en doet dat goed. Wel bedraagt de staatsschuld 95 procent van het bruto nationaal product, wat veel te hoog is. Gradus moedigde het land aan een overschot op de begroting te creëren, om zo schulden af te lossen. Dat kan mede worden bereikt door het aantal ambtenaren en extern ingehuurde ‘politiek adviseurs’ te verkleinen.
Nederland ‘achtervang’
De drie autonome landen hebben baat bij hun positie in het koninkrijk. Bij internationale financiële instellingen is namelijk bekend dat Nederland als ‘achtervang’ dient. Zo kunnen ze voordeliger lenen op de kapitaalmarkt. Van Nederland hebben ze 1 miljard aan coronasteun gekregen, in de vorm van renteloze leningen.
De BES-eilanden staan op de begroting voor jaarlijks zo’n 220 miljoen euro. In de Tweede Kamer gaan dikwijls stemmen op om het sociaal minimum gelijk te trekken met dat van Nederlandse gemeenten, maar Gradus is daarvan geen voorstander. ‘Het is goed dat Nederland een been aan het bijtrekken is, maar er is een keerzijde: in 2021 trokken 3.000 migranten van Curaçao naar Bonaire.’ Hij pleit voor gerichte maatregelen, zoals het dwingen van importeurs om de prijzen van voedsel en medicijnen te verlagen.
