Feuilleton aflevering 18: Sneeuwstilte

Het begon te dagen. De contouren van Vlieland werden langzaam zichtbaar, als een foto die in een ontwikkelbad in een donkere kamer voorzichtig opkomt. Kick liep over het Zesduinenpad, met rechts van hem duinen & helmgras en links helmgras & duinen. Hij meende te horen dat de zee dichtbij was. Zo nu en dan krijsten er meeuwen vlak boven hem. Sommige vogels bleven tegen de wind in één plek hangen, tot ze zich door een vlaag lieten wegdrukken, waarna ze snel een vrolijke u-bocht maakten en uitdagend weer terugkeerden op hun oude plek, vlak boven Kick.

Een tijdje keek Kick gefascineerd naar het schijnbaar doelloze schouwspel. Hij was nu een half uur onderweg en had nog geen enkele andere wandelaar of fietser gezien. Hoe lang was het in zijn leven geleden dat hij van iedereen verlaten had gedwaald in een uitgestorven gebied? Hoe lang geleden was hij echt alleen geweest? Hij kon het zich niet herinneren. Thuis had hij vrijwel altijd zijn kinderen of echtgenote in de buurt en ook op zijn werk was hij voortdurend omringd door medewerkers. Soms zat hij in zijn eentje in een kroeg of restaurant minutenlang te wachten op een afspraak, maar dat gevoel was niet te vergelijken.

Jaren daarvoor had Kick met Bibi en Roel een documentaire gezien over een boeddhistische monnik die iedere dag vijf uur achter elkaar dezelfde ronde maakte in het bos bij zijn tempel. Het enige dat die man tijdens zijn rondgang deed, was luisteren naar zijn voetstappen, het gekraak van zijn sandalen op afgebroken takjes. Hij maakte niet zo maar een wandeltocht, hij volgde 'een proces van zelfobservatie met als doel de geest tot in de diepste lagen te zuiveren van negativiteit'. Alle storende elementen wilde de heremiet voetje voor voetje verjagen. Lopen tegen woede, haat, hebzucht en de duizend aangeboren angsten. Hoe langer hij liep, hoe meer zijn geest werd vervuld met liefde, wijsheid en medelijden.

De achtzaamheid waarmee de monnik in de documentaire door zijn bos liep, was voor Kick en Bibi destijds een bron van spot. De kleine Roel had zijn ouders vermaakt door de boeddhist te imiteren en net als hij overdreven ingetogen door de huiskamer te lopen. Had Kick geweten dat hij sindsdien iedere keer als hij bewust zijn voetstappen hoorde, aan het verhaal van de monnik moest denken.

Onbespied speelde Kick minutenlang een proces van zelfobservatie na. Boeddha op Vlieland. Kicks zolen op het pad. Zijn gedachten bij het gekraak van de vermaalde schelpen onder zijn voeten. Tot hij ongemerkt niet meer dacht aan het lopen zelf, maar aan Bibi en de dingen.

Van oudsher maken filosofen die nadenken over liefde onderscheid tussen eros en agapè, tussen passie, erotiek en lust versus verwantschap, warmte en genegenheid. Niet dat Kick zich hiervan bewust was, maar hij kwam tijdens zijn wandeling tot eenzelfde onderscheid. Bibi en hij waren nu zeventien, achttien jaar bij elkaar, waarvan achttien, zeventien jaar gelukkig. In hun begintijd had hun eros het ruimschoots gewonnen van hun agapè, maar metterjaren veroverde de tweede tak steeds meer terrein, noch tot ongenoegen van Bibi, noch tot dat van Kick.

Er is een internationaal bekend dagelijks krantenstripje over twee geliefden. Boven een guitig naakt mannetje en een beminnelijk naakt vrouwtje staan iedere aflevering de woorden 'liefde is...' met daaronder zinnen als 'de badkuip fris achterlaten' of 'op vakantie je laptop thuislaten'. Kick ergert zich meestal uitermate aan de walmende clichéromantiek van deze reeks, voornamelijk omdat de zinnen vaak op Bibi en hemzelf slaan. Liefde is 'hem soms naar de dokter sturen'. Liefde is 'haar hand vasthouden, ook als het buiten niet glad is'. Liefde is 'gaan liggen op de wet spot, hoewel het eigenlijk jouw kant van het bed niet is'. Liefde is 'toestaan dat ze fantaseert over een hele grote neger in een oranje overall.' 'Toestaan dat ze fantaseert over een hele grote neger zonder oranje overall.'

Terwijl Kick hierover nadacht, gebeurde er iets met het diffuse licht over het eiland. Er leek een filter voor de onzichtbare zon te worden geschroefd, waardoor het ochtendgloren nog bleker en breekbaarder werd. Zonder aankondiging kwamen er dikke vlokken uit de hemel vallen. Kick keek omhoog en zag dat hij omhuld was door een universum van vallende sneeuw. In zijn directe omgeving stonden geen bomen om onder te schuilen, en daarom deed hij zijn capuchon over zijn hoofd.

Manmoedig stapte hij verder over het Zesduinenpad, met zijn handen diep in de zakken van zijn jas. Hij stelde zich voor hoe Bibi hem op dit punt zou hebben gesmeekt terug te keren naar de jeugdboerderij, gesteld dat ze zich überhaupt zou hebben verwaardigd hem te vergezellen. Bibi noemde zichzelf 'te ijdel voor winterweer'. Onder geen beding ging ze over straat met moonboots aan en slechts bij hoge uitzondering en extreem strenge kou gekleed in een baal lappen of vorstbestendige slaapzakjas.

Aanvankelijk verdwenen de sneeuwvlokken op Kicks kleren, tot ze na verloop van tijd bleven plakken. Kick werd steeds witter. Er veranderde ook iets met het geluid op het eiland. Het was voor de bui al opmerkelijk kalm, maar het leek steeds stiller te worden. Meteorologen en dichters noemen het 'sneeuwstilte': vers gevallen sneeuw, die nog veel lucht bevat, werkt als een geluidsdemper.

Na een tijd kwam Kick aan bij de Postweg, richting de westkant van Vlieland, of althans bij de roerloze magische witte vlakte waar hij de Postweg vermoedde. Het sneeuwde inmiddels minder. Kick kon nu afslaan naar het dorp - misschien om te kijken of hij al ergens koffie voor de groep kon kopen - of verder lopen naar de westkant. Zou de boeddhistische monnik uit de documentaire ooit in sneeuw hebben gewandeld? Het pak waarover Kick kraakte, was zeker een centimeter of acht. Iedere voetstap veroorzaakte groteske geluiden, die het proces van zelfobservatie bemoeilijkten.

Kick luisterde naar zijn laarzen op de sneeuw. Frederique, die als cameravrouw dat soort dingen wist, had gisteren tijdens de rotmok verteld dat filmmakers bij het sound design van een film cornflakes gebruiken om voetstappen in de sneeuw te imiteren. En dat was precies hoe het klonk. Knerpend knisperende Kellogg's. Met iedere stap ontheiligde Kick het maagdelijke veld voor hem.

Hij dacht aan een gebeurtenis van een jaar of achttien geleden. Met Pim en Pjotr, de latere ex-man van Rosalie, stond hij bij de voordeur van de Joris van Spilbergen, het studentenhuis van De Vijf. De jongens waren zonder hun vriendinnen naar het café geweest. Ze hadden onverwachts hun verblijf aldaar moeten verlengen omdat het enorm was gaan sneeuwen. Pas toen de sneeuwstorm was gaan liggen, glibberden ze terug naar de Joris, waar ze - zoals beloofd - zouden slapen. Maar Frederique, Bibi en Rosalie deden pesterig niet open, ook niet nadat Kick hard op de deur had gebonkt en Pim langdurig aanbelde.

Pjotr stelde voor om dan maar onverrichterzake naar hun eigen huizen te gaan, maar niet dan nadat ze nog een groots-en-meeslepende daad hadden verricht. Ze dachten eerst aan het woord 'kutwijven', maar kozen toch voor hun tweede optie: walmende clichéromantiek. Liefde is... Op het besneeuwde veld voor het huis van beminden, aanvankelijk tegen de wind in, een groot liefdeshart plassen. Voor een pijl, laat staan voor de namen van hun beminden, laat staan voor hun eigen namen, hadden ze gedrieën te weinig bier in hun blaas. Toen de jongens waren vertrokken, dampte het hart na in de sneeuwstilte.

Wat eraan vooraf ging
De Vijf is een groep van vijf vrouwen die elkaar al 18 jaar kent en jarenlang in een studentenhuis woonde ('de Joris van Spilbergen'). De vrouwen willen gezamenlijk Oud en Nieuw vieren op Vlieland, in het bijzijn van mannen en kinderen. Omdat het hotel is overboekt, wijkt het gezelschap uit naar een verlaten jeugdboerderij. Na een korte nacht - waarin Bibi onder de dekens tekstberichten heeft uitgewisseld met haar geheime minnaar en haar man Kick naar een aanpalende ruimte is geslopen, gevolgd door iemand anders van het gezelschap - is Kick veel te vroeg opgestaan, voor een ochtendwandeling over het eiland.

1.1 Chiasme
De omschrijving 'met rechts duinen & helmgras en links helmgras & duinen' is een voorbeeld van een zogenaamde 'repetitio met omkering'. Oftewel een chiasme of kruisstelling. In een taal genaamd literaans wordt 'het chiasme ook wel gezien als een bijzonder geval van parallellisme, waarbij volgorde-inversie wordt toegepast in de herhaling van een eenheid' (Wikipedia).

1.2 Sneeuwstilte
Een paar lieden op twitter en Facebook tipten de site van het KNMI, waar op meerdere plekken stukken over de relatie tussen stilte en sneeuw staan. Citaat: 'De toonhoogte van voetstappen in sneeuw is hoger bij lagere temperaturen. Bij temperaturen boven nul smelt de sneeuw onder de voetstappen en wordt smeltwater opgezogen. Vriest het meer dan vijf graden, dan wordt de sneeuw vrijwel geruisloos samengedrukt onder de voeten. Vriest het meer dan twaalf graden, dan kraakt sneeuw.'

1.3 Kraken
Ik vroeg Facebook en Twitter met welk woord het geluid van voetstappen in verse sneeuw het best wordt beschreven? Woorden als knerpen, knisperen, knarsend en kraken werden het vaakst genoemd. Enkele suggesties waren nieuwvormingen als 'knisperendeknasperkorst' (Joris Goedbloed), 'kreppend' (Ron Beers) en 'snisteren' (Jola Mijnen). Onomatopeeën als 'kroetsj' (Kristel Barendregt), 'kroft' (Frank Ruwe) en dichterlijke omschrijvingen als 'gesmoord knorren' (Marion Vervoort), 'piepfluitend geknisper' (Marc Janssens) en 'fragmenterend oud zaad' (Nico Dijkshoorn). @Nibstrung tipte Martin Lodewijks stripverhaal De Generaal waarin sneeuwstapgeluiden staan als 'vrot vrot', 'knierps' en 'prutprut'.

1.4 Cornflakes
Janine Geerling schreef dat haar man voetstappen in de sneeuw vindt klinken als speculaas in haar mond. 'Én hij vertelde me dat ze er voor films cornflakes voor gebruiken,' vulde ze aan.

1.5 Liefde is...
De strip 'Liefde is...' werd in 1960 bedacht door de Nieuw Zeelandse tekenares Kim Casali, die een bewogen leven leidde. Haar zoon Stefano nam de strip na haar dood over. Het stripje ontstond als kleine liefdesberichtjes die Kim voor haar man Roberto tekende. Pas in 1972 werd de eerste Love is... gepubliceerd.

Urgentie-politie
De door mij zeer gewaardeerde schrijfster en critica Marja Pruis las op het festival Writers Unlimited in Den Haag een rede voor over de stand van 'de literatuur met een hoofdletter'. Ik maak mij volgens Pruis schuldig aan een van de ernstigste schrijversvergrijpen: ik laat me beïnvloeden door lezers. Schrijven met hulp van lezerswenken mist 'urgentie'. In de woorden van Pruis: 'Staat een schrijver, een echte schrijver (...) ooit iets anders te doen dan gehuld in een zachte broek en wijde blouse, ergens op een zolder in Amsterdam-Zuid (...) de confrontatie aan te gaan met iets waarvan hij zelf denkt dat het er moet komen omdat het er nog niet was?'