Fatale brand in Russisch winkelcentrum leidt tot veel woede, maar bestuurders zien hun burgers niet staan

Het is in Rusland een zeer zeldzaam verschijnsel dat gezaghebbers verontschuldigingen aanbieden voor wanbestuur. De gouverneur van Kemerovo deed het dinsdag, na de fatale brand in een winkelcentrum die het hele land in rouw heeft gedompeld. Hij vroeg alleen geen vergiffenis aan de nabestaanden van de 41 kinderen en 23 volwassenen, maar aan de ingevlogen president Vladimir Poetin.

Nationale rampen leggen de relatie bloot tussen burgers en autoriteiten. De brand in winkelcentrum Winterkers laat zien dat er van een dergelijke relatie nauwelijks sprake is in Rusland. De Russen en hun bestuurders staan recht tegenover elkaar, nog geen 24 uur na het blussen van de brand.

Terwijl gouverneur Aman Toelejev in het provinciegebouw Poetin om vergiffenis vroeg, stonden er duizenden woedende inwoners op het plein te demonstreren. Ze snakten naar antwoorden op vragen die ze meedragen op spandoeken. ‘Hoeveel slachtoffers zijn er nou echt?’ ‘Wie is er werkelijk schuldig?’ ‘Wat is uw prijs om een oogje dicht te knijpen?’

Een dag na de ramp wees alles erop dat corruptie 64 mensenlevens heeft gekost. Winterkers is sinds 2016 niet gecontroleerd op brandveiligheid, terwijl de brandweer bij de laatste controle overtredingen aantrof. De managers van het winkelcentrum blijken ‘een toezichtvakantie’ afgedwongen te hebben bij de bestuurders van Kemerovo: een driejarige vrijstelling van inspecties.

De wet die daarin voorziet is bedoeld om te voorkomen dat autoriteiten met talloze controles ondernemers onder druk zetten om steekpenningen te betalen. Maar de vrijstelling geldt alleen voor kleine ondernemers, niet voor een winkelcentrum van 23 duizend vierkante meter. Waarom lieten de bestuurders van Kemerovo Winterkers toe als kleine onderneming? De inwoners weten het zeker: doordat de bestuurders zich lieten omkopen door de managers van het winkelcentrum.

Door de toezichtvakantie kon Winterkers zondagmiddag veranderen in een hel op aarde. Nooduitgangen waren geblokkeerd, brandalarm en brandblusser werkten niet en de deur van een bioscoopzaal zat op slot om te voorkomen dat er mensen zonder kaartje naar binnen zouden gaan. Met als gevolg dat de bezoekertjes van tekenfilm Sherlock Gnomes als ratten in de val stikten.

De hele dag stond het plein in Kemerovo dinsdag vol met inwoners die antwoorden eisten. Maar de gouverneur vertoonde zich niet. Op videobeelden was te zien hoe hij in een zaaltje tegen president Poetin zei dat die maar niet op het ‘groepje mensen’ voor de deur moest letten. Het waren ‘oppositiekrachten’ die de ramp ‘gebruikten om eigen problemen op te lossen’, aldus de gouverneur. ‘Ze hebben niets te maken met de slachtoffers.’

In werkelijkheid bevonden zich nabestaanden onder de circa tweeduizend mensen op het plein. Een man, die zijn vrouw, drie kinderen en een zus verloor bij de brand, kreeg op het plein te horen van vicegouverneur Sergej Tsiviljev: ‘U probeert een slaatje te slaan uit deze tragedie.’

De Russische bestuurders tonen zich kille beschermers van hun eigen macht. Er is geen mens onder hen te bekennen.

Ook president Poetin weigerde de mensen op het plein te woord te staan. Hij volgde in Kemerovo een strak schema zonder ruimte voor spontane momenten. De rouwplek met knuffels en speelgoed van inwoners werd afgezet door bodyguards en zwarte wagens, toen Poetin zich vertoonde. De president rouwt zonder het volk.

Bezoeken van Poetin verlopen altijd zonder onverwachte momenten. Die zijn uitgesloten sinds zijn eerste ervaring als president met een nationale ramp, het zinken van de Koersk-onderzeeër in 2000. Nabestaanden verweten hem voor de camera’s van de nationale tv laksheid en incompetentie. Dat nooit meer.

Sindsdien werpt Poetin zich op als de beschermheer van de bevolking tegen corrupte lokale bestuurders. Hij komt, ontslaat en vertrekt. In zijn jaarlijkse tv-gesprek met de Russische bevolking – dat volledig geregisseerd is – lost hij problemen van burgers op door burgemeesters en gouverneurs aan te pakken. Het verklaart de angstige onderdanigheid van de autoriteiten van Kemerovo richting Poetin. Ze weten dat de president gaat bepalen wie er verantwoordelijk is – en niet de burgers.

Die bleven dinsdag in Kemerovo achter met hun vragen. Hun steun komt van Russen uit het hele land, die oproepen tot rouwbijeenkomsten. President Poetin gaf gehoor aan die wens: hij kondigde woensdag af als dag van nationale rouw.