Ex-gedoogpartij DF is voorbeeld voor Geert Wilders

'Ik ga dat partijtje van jou decimeren', moet premier Rutte PVV-leider Geert Wilders hebben toegebeten, toen deze de onderhandelingen in het Catshuis over extra bezuinigingen wilde opblazen. Na het uiteenvallen van de gedoogcoalitie van VVD, CDA en PVV lijkt niemand meer te willen regeren met de PVV. Maar de ervaring met de Deense Volkspartij, jarenlang het voorbeeld voor de PVV, wijst erop dat afgedankte gedoogpartijen toch nog een toekomst kunnen hebben.

De populistische Dansk Folkeparti (DF) ofwel Deense Volkspartij raakte vorig jaar haar invloedrijke gedoogpositie in Denemarken kwijt, na tien jaar van gedogen. De partij doet het sindsdien verrassend goed in de oppositie.

Na haar snelle opmars onder leiding van Pia Kjærsgaard - die anti-immigratieretoriek tot het handelsmerk maakte van haar partij - gold de DF als voorbeeld voor de PVV, maar ook voor de snelgroeiende populistische partijen in Zweden (Zweden Democraten) en Finland (de Ware Finnen).

Sinds 2001 gedoogde de DF drie opeenvolgende conservatief-liberale kabinetten van premier Lars Løkke Rasmussen en oefende zij grote invloed uit op met name het immigratiebeleid in Denemarken. De regels voor gezinshereniging werden in 2011 zozeer aangescherpt dat ook hoogopgeleide expats er niet langer altijd aan voldeden. Het aantal permanente verblijfsvergunningen daalde binnen een jaar met 70 procent.

In ruil voor de DF-steun aan de begroting werden eveneens omstreden 24-uurs douanecontroles heringevoerd aan de grens met Duitsland en Zweden. Dit riep felle protesten op in de Europese Unie, omdat de maatregel inging tegen een van de belangrijkste principes van de EU: het vrije verkeer van personen en goederen.

Vorig jaar raakte de DF haar positie kwijt als kingmaker in de Deense politiek. Ondanks een dramatisch slecht verkiezingsresultaat konden de sociaal-democraten onder leiding van de huidige Deense premier Helle Thorning-Schmidt een centrum-links minderheidskabinet vormen. Dat wordt naar goede Deense traditie wederom gedoogd, ditmaal door de radicaal-linkse Rood-Groene Alliantie (Enhedslisten). Die heeft daarmee de invloedrijke rol van de DF in het Deense parlement, de Folketinget, overgenomen.

Zoals in Nederland gold voor de stokpaardjes van de PVV, werd ook in Denemarken ijlings een aantal ingevoerde maatregelen van de Deense Volkspartij teruggedraaid: de immigratiewetten zijn inmiddels versoepeld, het ministerie van Immigratie is afgeschaft en de omstreden grenscontroles bestaan niet meer.

Daarbij komt dat de economische crisis, net als in andere Europese landen, het onderwerp immigratie als belangrijkste politieke thema is gepasseerd.

Toch heeft de DF haar positie als derde partij van Denemarken weten te behouden. De partij bleef in de peilingen stabiel ten opzichte van het verkiezingsresultaat van september vorig jaar. Toen haalde de DF 12,3 procent van de stemmen. Volgens de Deense krant Berlingske Tidende staat de partij in de peilingen inmiddels op 13,3 procent.

'De partij doet het behoorlijk goed', zegt politiek commentator Thomas Larsen van Berlingske Tidende. 'Verschillende analisten hebben voorspeld dat DF-leider Kjærsgaard het moeilijk zou krijgen, maar zij is tot nu toe in staat gebleken de steun van haar kiezers te behouden.'

Larsens verklaring: 'De DF heeft zich heel handig in het debat over de economie gemengd. De partij stelt zich daarin op als het sociaal geweten van Denemarken, als de beschermheer van de zwakkere groepen in de samenleving. Dit terwijl de DF met het vorige kabinet toch een ingrijpende pensioenhervorming heeft gesteund. Voor de Sociaal-Democratische Partij van premier Thorning-Schmidt is dat bedreigend.'

Kjærsgaard uitte in april nog kritiek op de plannen voor belastinghervorming van Thorning-Schmidt, waarvan alleen werkenden profiteren. 'Mensen buiten de arbeidsmarkt moeten er ook op vooruitgaan', aldus Kjærsgaard.

Toch heeft de DF ook andere troeven achter de hand. Omdat het Deense kabinet het liefst steun zoekt bij de liberalen (Venstre), de grootste oppositiepartij, of de Rood-Groene Alliantie, stelt de Deense Volkspartij zich pragmatisch op, zegt Morten Messerschmidt, europarlementariër namens de DF. 'Dat moet wel, zo proberen wij invloed te behouden.'

Dit voorjaar steunde de DF bijvoorbeeld een voorstel van de regering van Thorning-Schmidt voor een duurzamer economie. 'De Deense politiek bestaat uit twee blokken: de oppositie en de regering en het is daarom behoorlijk moeilijk om compromissen in het midden te sluiten', zegt Larsen. 'Dat de DF dit toch heeft gedaan, laat zien dat zij niet beschouwd wil worden als een extreme partij. Ze is bereid water bij de wijn te doen.'

De DF, van oudsher anti-Europa, speelt met succes in op de anti-Europese sentimenten in Denemarken - net zoals de PVV doet in Nederland en andere populistische partijen elders in Europa. Al zijn die anti-Europese sentimenten in Denemarken minder sterk, zegt hoogleraar politieke communicatie aan de Universiteit van Amsterdam Claes de Vreese. 'Denemarken zit niet in de euro en hoeft niet bij te dragen aan het omstreden Europese noodfonds.'

Al met al lijkt de positie van de DF comfortabel, zegt hoogleraar politicologie aan de Universiteit van Kopenhagen Kasper Møller Hansen. 'Als er nu verkiezingen zouden worden gehouden, zou de Deense Volkspartij onmiddellijk terugkeren in haar positie van gedoogpartij, of zelfs regeringspartij.'

Of dit iets zegt over de kansen van de PVV? De partij van Geert Wilders staat nu rond de 23 zetels in de peilingen. De Vreese wijst op een aantal verschillen met de DF: 'De partij van Kjaersgaard heeft tien jaar gedoogd, de PVV anderhalf jaar. Bovendien is Kjaersgaard gematigder dan Wilders, die een oorlog tegen de islam voert. Belangrijk is ook dat de DF een goed georganiseerde partij is. Als de PVV erin slaagt als partij stabiel te worden, kan zij overleven, ook in de oppositie.'

undefined