Europese Unie wil zijn tanden laten zien en uitvoer vaccins verder aan banden leggen

Het voorstel dat de Commissie woensdag presenteert, wordt donderdag door de Europese regeringsleiders besproken. Duitsland, Frankrijk en Italië steunen de ideeën, kleinere landen als Nederland en België hebben twijfels maar de verwachting is niet dat ze gaan dwarsliggen. Nederland is bevreesd voor een handelsoorlog die uiteindelijk resulteert in minder vaccins voor iedereen. Het Verenigd Koninkrijk – de grootste importeur van in de EU geproduceerde vaccins – is zeer ontstemd en lobbyde afgelopen dagen hard om Brussel op andere gedachten te brengen.

Voor veel EU-landen is de maat echter vol. Maandelijks worden tientallen miljoenen in de EU vervaardigde vaccindoses naar de rest van de wereld verscheept, terwijl de lidstaten minder doses ontvangen dan gepland omdat de producenten hun afspraken niet nakomen. Ondertussen zwelt de derde coronagolf in Europa aan, sterven er dagelijks weer meer mensen aan covid-19, worden versoepelingen van de lockdowns teruggedraaid en blijft het economisch herstel uit. ‘Dit is niet meer uit te leggen. Europa laat niet meer met zich sollen, we tonen onze tanden’, aldus een betrokken Commissie-ambtenaar over de nieuwe plannen.

Het gaat om een aanscherping van het op 1 februari ingevoerde toezicht op de export van vaccins. Dat moest voorkomen dat vaccinmakers die hun contractuele verplichtingen naar de EU niet nakomen, elders wel hun doses verkopen. Vooral AstraZeneca ligt onder vuur: dit Brits-Zweedse bedrijf leverde de eerste drie maanden van dit jaar de EU niet de beloofde 120 miljoen doses maar slechts 30 miljoen.

Exportverzoeken

Tussen 1 februari en half maart kwamen er ruim driehonderd exportverzoeken, slechts één werd geweigerd: voor de export van 250 duizend doses AstraZeneca naar Australië. Alle andere exportvergunningen werden verleend, goed voor 41,6 miljoen doses, het Verenigd Koninkrijk was met 10 miljoen doses de grootste afnemer, gevolgd door Canada (4,6 miljoen), Japan (4,1 miljoen) en Mexico (3,8 miljoen). Commissievoorzitter Von der Leyen kondigde daarop aan de maatregelen aan te scherpen.

Voortaan moet bij de vergunningverlening gekeken worden of het ontvangende land zelf iets levert aan de EU: in de vorm van vaccins of ingrediënten en materialen die nodig zijn voor de productie van vaccins. Ook wil de Commissie de vaccinatiegraad in het ontvangende land laten meewegen. Als die veel hoger is dan het EU-gemiddelde, kan dat een reden zijn export te weigeren.

Commissie-ambtenaren beamen dat de maatregel vooral bedoeld is om AstraZeneca onder druk te zetten. Dat bedrijf is volgens Brussel notoir onbetrouwbaar en zou het Verenigd Koninkrijk bevoordelen. De Commissie vermoedt dat in de Leidse Halix-vestiging van AstraZeneca miljoenen doses op voorraad liggen, mede geproduceerd met EU-subsidie. Die voorraad wil Brussel niet ongemerkt naar Londen laten ontsnappen. ‘Onze burgers zijn slechter af dan de Britse. Waarom zouden wij ons dan om de Britse burger bekommeren? We zijn de Europese Commissie, en het Verenigd Koninkrijk is geen lid meer van de EU’, volgens een Commissie-ambtenaar.

Fors lek

Verder wil de Commissie dat vaccinproducenten niet alleen de beloofde hoeveelheden leveren, maar dat ook op tijd doen. Nu duwen producenten hun leveringen vaak naar het eind van de afgesproken periode. De Commissie wil daarnaast ‘een fors lek’ in het toezichtmechanisme dichten. Voor 92 arme landen en een twintigtal omliggende landen (zoals Zwitserland, Noorwegen, Albanië, Servië, Israël, Oekraïne en Marokko) is geen exportvergunning vereist. De Commissie heeft aanwijzingen dat ‘substantiële hoeveelheden’ vaccins via deze landen illegaal worden doorgevoerd naar bestemmingen waar ze met veel winst worden verkocht. De lijst vergunningsvrije landen wordt daarom verkleind.