'Europa kan veel meer doen voor Oekraïne'

Wat is uw beeld van de actuele situatie in Oekraïne?

'De tweedeling die daar altijd heeft gesluimerd, komt nu in alle hevigheid aan de oppervlakte. In 1994, toen de hervormingsgeest ook voelbaar was, dacht ik dat Oekraïne het helemaal zou maken en dat Rusland zou wegzakken in een poel van corruptie. Maar onder president Koetsjma is juist Oekraïne ten prooi gevallen aan de corruptie, terwijl Poetin Rusland uit het dal heeft getrokken.'

U kent Joesjenko persoonlijk. Is hij de man die Oekraïne kan hervormen en tegelijk de eenheid kan bewaren?

'Ik verwacht van wel. Joesjenko is politiek en bestuurlijk zeer bedreven. Dat blijkt wel uit het feit dat hij het tot dit punt heeft weten te brengen. De meeste hervormingsgezinden zijn in de loop der jaren op een zijspoor gezet door Koetsjma, maar Joesjenko stelde zich altijd gematigd op en heeft zo stapje voor stapje het punt bereikt waarop hij nu het regime op democratische wijze ten val kan brengen.'

U kent Koetsjma ook goed.

'Een zeer slimme, of liever gezegd sluwe man. In zijn toespraken en in zijn contacten met het Westen wekte hij altijd de indruk hervormingen te steunen, maar via zijn presidentiële staf werden vervolgens allerlei maatregelen en wetten doorgedrukt die hervormingen onmogelijk maakten.'

Koetsjma benoemde Joesjenko vijf jaar geleden tot premier. Dat duidt erop dat ze destijds toch min of meer op een lijn zaten?

'Een tactische zet. Joesjenko gold als hervormer en maakte als directeur van de Centrale Bank naam in het Westen. Door hem tot premier te benoemen, wilde Koetsjma goede sier maken. Maar altijd was duidelijk dat de macht van Joesjenko grote beperkingen kende. Toezichthouders van de Centrale Bank werd bijvoorbeeld de toegang geweigerd tot banken en instanties waar de oude garde en de georganiseerde misdaad belangen hadden.'

Stuitte u tijdens uw werkzaamheden in Oekraïne ook op de tegenstellingen tussen het oosten en westen van het land?

'Heel duidelijk. In het oosten van het land kwamen we bijna niet, daar kregen we amper toegang. En de parlementariërs en industriebazen uit het oosten die in Kiev actief waren, waren argwanend. Ze wilden de subsidies van het Westen en voor de rest moesten we ons nergens mee bemoeien.

'De functionarissen uit het westen waren zeer open en deden alle moeite om zich aan de westerse modellen aan te passen.'

Is het uiteenvallen van Oekraïne een reëel gevaar?

'De tegenstelling moet niet onderschat worden, maar ik denk dat er meer is dat het oosten en westen bindt dan dat ze scheidt. Het is niet, zoals de Sovjet-Unie vroeger, een verzameling deelstaten. Oekraïne is als natie veel ouder dan Rusland. Eeuwenlang, tot ver in de vijftiende eeuw, was Oekraïne het machtscentrum van Oost-Europa. Verreweg de meeste mensen, zowel in het oosten als westen, voelen zich Oekraïens.'

Welke rol kan de EU spelen?

'De EU zou zich veel meer bewust moeten zijn van de stimulerende werking die ze op Oost-Europese landen kan uitoefenen. Ik heb het begin jaren negentig gemerkt toen ik veel in Polen werkzaam was; daar werd alles gedaan het beleid te plooien naar de wensen van Brussel, met een geweldig positief effect op het hervormingsproces. Hetzelfde zou nu in Oekraïne kunnen gebeuren, maar de EU anticipeert nauwelijks op dergelijk ontwikkelingen. Oekraïne kent drie belangrijke sectoren, de staalbouw, de landbouw en de chemie, maar uitgerekend op die terreinen stelt de EU zich zeer protectionistisch op. Als er een open handelsverdrag met de Europese Unie zou bestaan, zou Oekraïne een enorme sprong voorwaarts kunnen maken.'

Heeft Oekraïne de potentie lid te worden van de EU?

'Op korte termijn natuurlijk niet. Maar als je Polen wel binnenhaalt, waarom Oekraïne dan op lange termijn niet?'

Het Westen is nu geheel gericht op Joesjenko. Zijn er bij uw weten nog mensen in zijn kielzog die eventueel het vaandel kunnen overnemen?

'Sergei Teryochin en Victor Pynzenik, beiden van dezelfde partij als Joesjenko. Pynzenik gold midden jaren negentig als het boegbeeld van de hervormingsgezinden. Maar ik was vooral onder de indruk van Teryochin, een jonge, briljante econoom. Alleen is Teryochin op een zijspoor beland, terwijl Joesjenko met zijn gematigde toon nu bijna de macht in handen heeft. Voorlopig moet Oekraïne het hebben van Joesjenko.'