EU verhoogt druk op herkomstlanden om migranten tegen te houden (en stelt opnieuw miljarden beschikbaar voor Turkije)

Naast ‘partnerschappen’ met migratielanden, stemden de Europese regeringsleiders donderdag ook in met nieuwe miljardensteun voor Turkije, Libanon en Jordanië voor de opvang van Syrische vluchtelingen daar. De Europese Commissie werd gevraagd snel met de benodigde budgettaire voorstellen te komen. Het gaat in totaal om 5,7 miljard euro, waarvan 3,5 miljard euro voor Turkije dat al jarenlang zo’n 3,7 miljoen Syrische vluchtelingen huisvest.

Hoewel er fors minder migranten komen dan in 2015-2016 (1 miljoen mensen in een jaar) baren recente ontwikkelingen op sommige routes de leiders ‘ernstige zorgen’. Vooral in Italië en Cyprus arriveerden de eerste maanden van dit jaar meer mensen dan in vergelijkbare periodes voordien. De EU vreest dat door de economische recessie als gevolg van de coronapandemie, veel jonge Afrikanen de oversteek naar Europa zullen maken.

De EU wil strikte afspraken met landen waar migranten vandaan komen of doorheen reizen op weg naar Europa. Deze landen moeten hun grenzen beter bewaken, mensensmokkelaars aanpakken en uitgeprocedeerde migranten terugnemen. Op haar beurt is de EU dan bereid te investeren in deze landen zodat de mensen minder reden hebben om weg te gaan.

De leiders zeggen dat ‘alle beschikbare instrumenten’ van de lidstaten en EU ingezet mogen worden om de samenwerking van de grond te tillen. Praktisch komt het erop neer dat het verlenen van ontwikkelingshulp, handelsvoordelen, visa voor studenten en ondernemers en legale arbeidsmigratie afhankelijk wordt gemaakt van de bereidheid in het land om migratiestromen tegen te houden. De Commissie en de EU-buitenlandchef moeten binnen enkele maanden de eerste plannen voor partnerschappen klaar hebben. Vanuit het EU-budget is minimaal 8 miljard euro beschikbaar.

De EU praat al sinds 2015 over zo’n wortel en stok-strategie, tot nog toe zonder veel succes omdat die strategie zowel in de EU als in de betrokken landen buiten Europa op verzet stuit. EU-ambtenaren zijn dit keer optimistischer over de slaagkansen omdat de lidstaten en Brussel meer samen optrekken. De Commissaris voor migratie Johansson wordt bij haar bezoeken naar Afrika geregeld vergezeld door een minister van een EU-land.

Erdogan

De leiders veroordelen landen die migranten inzetten voor politiek gewin. Zonder de landen bij naam te noemen gaat onder meer om Turkije, waar president Erdogan geregeld dreigt de grens naar Griekenland voor migranten te openen (en dat soms ook doet) om de EU onder druk te zetten. Verder liet Marokko onlangs migranten door naar Spaanse enclaves in Noord-Afrika Ceuta en Melilla vanwege ruzie met Madrid en laat Belarus mensen door naar Litouwen.

Zo verenigd als de leiders zijn over het tegenhouden van migranten, zo verdeeld zijn ze over de vraag wat te doen met mensen die Europa wel bereiken. Een plan van de vorige Commissie voor de herverdeling van migranten over de lidstaten, strandde tussen de loopgraven van de zuidelijke en oostelijke lidstaten. Voor het Migratiepact dat de huidige Commissie vorig jaar presenteerde, dreigt eenzelfde einde.

Na ruim een jaar van overleg zeggen de oostelijke EU-landen als Polen, Hongarije en Slowakije nog steeds dat zij geen verplichting willen om migranten over te nemen die in de zuidelijke landen arriveren. Italië, Spanje, Griekenland, Cyprus en Malta op hun beurt eisen die solidariteit voor ze migranten toelaten en registreren. Als gevolg van deze impasse belanden veel mensen uit Afrika en Azië uiteindelijk illegaal in Duitsland, Zweden en Nederland.

Hulporganisaties en sommige partijen in het Europees Parlement zijn zeer kritisch over het ontbreken van een Europees migratiebeleid. Zij vergelijken de EU met een ‘Fort Europa’ dat vooral zijn best doet om migranten te weren. Het internationaal vastgelegde recht om asiel aan te vragen, wordt volgens deze partijen geschonden in Europa.

Vooral Griekenland, maar ook Kroatië en Bulgarije zouden zich schuldig maken aan pushbacks, het (vaak met geweld) terugsturen van migranten aan de grens. Hoewel de betrokken regeringen deze acties ontkennen, stapelen de bewijzen zich op. Het Europees Parlement onderzoekt momenteel de aantijgingen, ook naar de eventuele betrokkenheid van Frontex (EU-organisatie voor bescherming van de buitengrenzen) bij de pushbacks. Ook de Europese antifraudedienst OLAF, is een onderzoek gestart.