'EU is de enige lijm die de Balkan bij elkaar houdt'

Honderden granaten regenden tijdens de oorlog neer op het geschiedkundigmuseum van Bosnië-Herzegovina. Maar ja, het lag dan ook midden inSarajevo, aan wat destijds Sniper Alley heette. Nu is het gebouw opgeknapt,met buitenlandse hulp, maar de bewaarplaats van het collectieve geheugenvan Bosnië mag zich thuis niet in veel belangstelling verheugen. Het issteenkoud in de zalen en overal moet het licht aan en uit worden geknipt,want het museum krijgt nauwelijks geld van de overheid.

De Romeinse resten, de middeleeuwse barok, alles laat zien dat Bosniëdestijds deel uitmaakte van Europa. 'Maar tegelijkertijd vormden we eenheel eigen culturele ruimte. Ook nu maken we deel uit van Europa, maar tochzijn we ook niet in Europa', zegt conservatrice Lidija Fekeza.

Een beetje nostalgisch toont ze de restanten van de Bosnische cultuur.Ooit was er een tijd dat katholieken, moslims en orthodoxen onder dezelfdegrafstenen begraven werden, zegt ze. 'Afhankelijk van de politieke situatiewisselde men ook wel van geloof.' Maar aan dat verleden hebben deautoriteiten geen boodschap meer na de burgeroorlog waarin de Serviërs,de moslims en de Kroaten elkaar afslachtten.

Sinds de oorlog is de vroegere Joegoslavische deelrepubliek verdeeld ineen Bosnisch-Kroatische federatie en een Servisch gedeelte, de RepublikaSrpska. Ook al zijn de grenzen onzichtbaar, ze bestaan wel en worden drukgecultiveerd door de plaatselijke politici.

Voor de misdadigers is het een geschenk uit de hemel: dankzij deingewikkelde regelingen van het Dayton-akkoord dat de etnische groeperingengescheiden moest houden na de oorlog, telt Bosnië naast liefst 13 premiersook 17 aparte politiekorpsen. Autodieven hoeven in Sarajevo maar even degrens met het Servische politiedistrict (of andersom) over te rijden en danzijn ze veilig. Met een telefoontje lichten ze de eigenaar in dat hij zijnwagen voor een paar duizend Bosnische marken kan komen ophalen. Vrijweliedereen betaalt, want wie heeft hier een verzekering?

Onder druk van de Europese Unie hebben de Bosnische leiders nu eindelijkingestemd met het samenvoegen van de politiekorpsen. Maar van harte gingdat niet, erkent politiecommissaris Kevin Carty, het hoofd van de 500agenten tellende Europese politiemissie (EUPM) die de Bosnische overheidhelpt een effectieve politiemacht op te zetten. 'De meeste politieagentenwillen wel, maar zij staan onder druk van de politici die bang zijn hunmacht te verliezen.'

Bosnië heeft nu een soort FBI, de SIPA, die jacht maakt op terroristen,de georganiseerde misdaad en oorlogsmisdadigers. De afgelopen weken heeftde SIPA een aantal radicale moslims opgepakt die van plan zouden zijngeweest zelfmoordaanslagen te plegen. SIPA-agenten arresteerden vorige weekook de vroegere Bosnisch-Servische president Mirko Sarovic wegensdoorsluizen van verduisterd geld naar ondergedoken oorlogsmisdadigers.

SIPA-chef Svedoje Novic, een Bosnische Serviër, erkent echter dat ertot nog toe weinig schot zit in de jacht op Radovan Karadzic en RatkoMladic, die verantwoordelijk worden gesteld voor het afslachten vanduizenden mannen uit de moslimenclave Srebrenica. 'Het ontbreekt de leidersaan de politieke wil de oorlogsmisdadigers op te pakken.' Toch is hij ervanovertuigd dat de twee uiteindelijk zullen worden gearresteerd. 'Dat zijnwe verplicht aan de moeders van de slachtoffers.'

Tien jaar na de oorlog is de wederopbouw, dankzij royale buitenlandsesteun, flink opgeschoten. Sarajevo is een normale stad, al tonen de gevelshier en daar nog de dichtgepleisterde sporen van de genadelozebeschietingen.

Overal in Sarajevo kun je tot diep in de nacht rustig rond lopen.Opmerkelijk in een land waar zoveel wapens zijn. Zelfs een Servischecollega voelt zich geen moment onveilig in deze stad waar zijn vroegerevijanden veruit de meerderheid vormen.

In de wijk Ilidza bouwt een Duitse hulporganisatie met steun van de EUhuizen voor families die door het oorlogsgeweld werden verjaagd. 'Dit wasvroeger een van de meest gemengde wijken van Sarajevo', zegt Dusko Susic,de Bosnisch-Servische voorzitter van de bewonersvereniging. 'Dat willen weweer terugbrengen.' Volgens hem hebben bijna alle families - Kroaten,moslims, Serviërs en één Roma-gezin - laten weten dat ze weer terugwillen. Bang is hij niet, ook al ligt de wijk in het Bosnisch-Kroatischedeel. 'In het begin werd ik wel bedreigd, maar het is nu veel rustiger.'

In totaal is sinds het eind van de oorlog bijna de helft van de tweemiljoen vluchtelingen teruggekeerd naar hun huizen, maar hulporganisatieserkennen dat slechts een deel van hen is teruggekeerd naar gebieden waarandere etnische groepen de meerderheid hebben. Sommige vluchtelingen zijnalleen teruggekomen om hun huis op te eisen en zo snel mogelijk teverkopen.

Ondanks het succes van de hulpprojecten en de ruim 2,5 miljard euro dieBrussel sinds het eind van de oorlog in Bosnië heeft gepompt, heeft de EUniet altijd een positief imago in Bosnië. 'Het zijn er gewoon te veel.Overal zie je ze rondrijden in hun EU-auto's. We willen nu eindelijk weleens op eigen benen staan', klaagt een jonge Bosniër.

Maar één ding is zeker: EUFOR, de Europese troepenmacht die het vorigjaar overnam van de NAVO en de Amerikanen, moet blijven. 'Als EUFORvertrekt, is het hier binnen de kortste keren weer oorlog.'

Helemaal uitgesloten is dat niet, erkent EUFOR-commandantgeneraal-majoor David Leaky op zijn hoofdkwartier in Butmir, aan de randvan Sarajevo. Toch acht hij de kans klein dat het geweld opnieuw oplaait.Volgens Leaky is de politie de meest onzekere factor. 'Veel politieagentenhebben nog nauwe banden met hun achterban. Als het mis gaat, is de kansgroot dat de politie een deel van het probleem zal worden.'

De 6500 EUFOR-militairen zijn er om de vrede te bewaren, maar nu houdenzij zich meer en meer bezig met het bijstaan van de Bosnische politie bijhet bestrijden van de drugssmokkel, de illegale houtkap en de corruptiewaarvan de hele maatschappij volgens Leaky 'vergeven' is. 'Wij brengen depolitie en de douane en dergelijke diensten bij elkaar en leren ze metelkaar samen te werken.'

Maar is dat nation building wel een taak voor militairen? 'Tsja, je kunter van denken wat je wilt, maar als het onze taak is de stabiliteit tebewaren, levert dat nation building zeker wat op', zegt Leaky.

Het grootste probleem is volgens hem de economische situatie in Bosnië.Er is weliswaar een groei van 5 procent, maar dat is volstrekt onvoldoendevoor een nog half verwoest land waar 40 procent van de bevolking werkloosis. 'Bijna de helft van de bevolking leeft onder de armoedegrens van 90euro per maand. Ze zijn hier gewend aan ellende, maar hoe lang houden zedit vol?'

Iedereen is het erover eens dat er allereerst iets moet worden gedaanaan het veel te ingewikkelde bestuursapparaat, dat liefst 70 procent vande Bosnische begroting opslokt. Volgens de EU zou de grondwet daarom moetenworden aangepast, maar daarvoor voelen de Bosnische politici maar weinig.Uiteindelijk moesten de VS eraan te pas komen om hen in Washington debelofte af te dwingen de grondwet te vereenvoudigen.

Is dat niet vreemd, gezien het feit dat de EUFOR de orde in Bosniëbewaart, Brussel de rekeningen betaalt en Bosnië bij de EU wil? 'Ja',geeft een EU-diplomaat toe, 'maar het is nu eenmaal zo dat de Bosniërs deVS nog steeds iets meer vertrouwen dan de EU. Zij hebben uiteindelijk eeneinde aan de oorlog gemaakt.'

De man die in Bosnië de uiteindelijke macht heeft is Paddy Ashdown, deHoge Vertegenwoordiger van de internationale gemeenschap. Hij kan vanuitzijn zwaar bewaakte kantoor in Sarajevo regeringsbesluiten ongeldigverklaren, corrupte functionarissen ontslaan en onwillige politici aan dekant zetten. In de drieënhalf jaar dat hij in Sarajevo zetelt heeft hijherhaaldelijk gebruik gemaakt van zijn bevoegdheden, maar nu is het volgenshem tijd de Bosnische politici meer verantwoordelijkheid te geven.

Hij is het zat dat zij zich achter hem verschuilen zodat ze geencompromissen hoeven te sluiten. Als het besluit dan valt, kunnen ze hemaltijd de schuld geven. Ashdown wil dat zijn opvolger een beperkter mandaatkrijgt. 'We kunnen niet eeuwig doorgaan geld en hulp in dit land te pompen.Op een gegeven moment moeten ze hun eigen zaakjes regelen.'

De beste manier om Bosnië op het goede spoor te houden is volgens hemde weg naar Brussel open te zetten. 'We hebben het tijdperk van Daytonachter ons gelaten, het is nu het tijdperk van Brussel'. Volgens hembeginnen ook de Bosnisch-Servische politici in te zien dat 'de EU een kansbiedt om hun droom te verwezenlijken om samen te zijn met hun broeders inServië, want in de EU doen grenzen er niet zo veel toe.'

Een risico is nog dat de Bosnische Serviërs ook hun eigen staat zullenopeisen, als de internationale gemeenschap besluit Kosovo op te delen. Maarde grootste zorg van Ashdown is dat 'de aantrekkingskracht van Europa zalverslappen' doordat de EU-burgers de lust tot verdere uitbreidingverliezen. Dat zou rampzalige gevolgen kunnen hebben, waarschuwt hij. 'DeEU is de enige lijm die de Balkan bij elkaar houdt.'