EU-asielkantoren in Griekenland en Italië de oplossing?

Binnen enkele weken kunnen Griekenland en Italië hulp verwachten bij het opvangen en verdelen van asielzoekers over de Europese Unie. In de Siciliaanse stad Catania en in de Griekse havenstad Piraeus wordt nu de laatste hand gelegd aan de inrichting van Europese 'hotspots' die vluchtelingen helpen registreren, selecteren en doorsturen wanneer ze kansrijk zijn.

Eind juli stemden de Europese ministers van Justitie in met de verdeling van 32.256 asielzoekers over Europa, van wie Nederland er 2.047 krijgt. Wanneer ook het Europees Parlement deze maand instemt met de verdeelsleutel kan het Europees Ondersteuningsbureau voor Asielzaken EASO aan het werk.

'Laat iedereen vanaf nu alstublieft in Griekenland blijven', zegt EASO-directeur Robert Visser vanuit het hoofdkantoor in Malta. 'Als je kans maakt op een asielstatus - en dat geldt in principe voor alle vluchtelingen uit Syrië en Eritrea - is er geen reden door te reizen. Via de reguliere weg kun je ook gewoon in Duitsland of Zweden eindigen, maar dan zonder in mensonterende toestanden aan de Oost-Europese grenzen te belanden.'

U raadt vluchtelingen aan in Griekenland te blijven? Maar die aantallen kunnen de Grieken toch helemaal niet aan?

'Er doen veel geruchten de ronde, die invloed hebben op de vluchtelingenstroom. Het eerste misverstand is dat Griekenland een capaciteitsprobleem heeft voor asielzaken, het tweede dat een asielaanvraag daar eerder wordt afgewezen dan in bijvoorbeeld Duitsland. De werkelijkheid is dat 99 procent van de asielzoekers uit Syrië en Eritrea in alle lidstaten evenveel kans maakt om een verblijfsvergunning te krijgen. Het land dat nu met een capaciteitsprobleem kampt is Duitsland. Afgelopen maand liep de wachttijd op met 20 duizend nieuwe aanmeldingen. De achterstand in Duitsland bedraagt 250 duizend, in Griekenland gaat het om 3.500.'

Logisch toch? Vluchtelingen registreren zich niet in Griekenland en reizen illegaal door, verder Europa in.

'Je hoort vluchtelingen aan de Grieks-Macedonische grens zeggen: 'Wij willen naar Europa'. Alsof Griekenland niet bij Europa hoort! Beeldvorming is bepalend in de psychologie van de vluchteling; veel verhalen zijn hardnekkig. Ze willen niet in Griekenland blijven omdat ze denken dat elders in Europa werk is, maar ook omdat ze bijvoorbeeld familie in Duitsland hebben. Die verlangens zijn legitiem, maar helaas is ons systeem daar niet op ingericht vanwege de Dublin-verordening (die vereist dat een vluchteling asiel aanvraagt in het land waar hij Europa betreedt, red.). Daar wringt de schoen. Vandaar dat we nu de afspraak hebben gemaakt om vluchtelingen te spreiden.'

Denkt u dat het spreidingsbeleid druk van de ketel afhaalt?

'Het duurt altijd even voordat nieuws vluchtelingen bereikt. Maar als ze eenmaal weten dat ze beter in Italië of Griekenland asiel kunnen aanvragen, zal de druk afnemen op de Balkanlanden. Het succes zal afhangen van het screeningsbeleid. Het is essentieel dat je vluchtelingen vraagt waar ze naartoe willen en wat hun achtergrond is. Als iemand een sociaal netwerk heeft en er kans is op werk, is de kans op succesvolle integratie veel groter. Bovendien zullen mensen zelf aan de wandel gaan als je geen rekening houdt met hun eigen voorkeuren.'

En als iedereen naar Duitsland en Zweden wil?

'We houden ons aan de quota. Als die voor deze landen snel wordt bereikt, moeten we zoeken naar andere aanknopingspunten zoals de kansen op werk, scholing en huisvesting. Als je in Polen meteen aan het werk kunt, kun je vanuit daar je familie in Duitsland ook gewoon bezoeken.'

Relocatie van 32.256 asielzoekers, is dat geen druppel op een gloeiende plaat? Er zijn dit jaar al 340 duizend vluchtelingen Europa binnengekomen.

'Je moet ergens beginnen. Bijvoorbeeld bij de mensen die vanaf 1 september binnenkomen. We hopen dat lidstaten hun aantallen zullen verhogen als het systeem succesvol blijkt. Nu zijn veel landen nog terughoudend omdat ze bang zijn dat het een aanzuigende werking kan hebben.'

Is die vrees niet terecht?

'De eerste taak voor de hotspots is het scheiden van kansrijke asielzoekers en economische migranten. Mensen die geen asiel willen aanvragen, worden meteen teruggestuurd. De twijfelgevallen blijven gewoon in de Italiaanse en Griekse asielprocedures, alleen de kansrijke asielzoekers uit Syrië en Eritrea worden nu doorgestuurd naar andere lidstaten.'

Op 14 september komen de Europese ministers van Binnenlandse Zaken en Justitie bijeen om de vluchtelingenproblematiek te bespreken. Wat is de inzet?

'Het belangrijkste is dat de lidstaten zich nu houden aan de bestaande Europese asielafspraken, zodat vluchtelingen niet meer gaan shoppen tussen landen. Als het Europees Parlement groen licht geeft, kunnen de hotspots binnen enkele weken in bedrijf zijn.

'Van Italië en Griekenland wordt verwacht dat ze zelf ook echt wat doen om de illegale-vluchtelingenstromen in te dammen. En er zal discussie moeten worden gevoerd over de lijst van veilige landen. Bijna de helft van de vluchtelingen in Duitsland komt uit de Balkan. Nog geen 2 procent van de asielaanvragen uit die landen wordt ingewilligd, dus je zou ze dan veel sneller kunnen terugsturen.'

Er wordt ook gesproken over hotspots buiten de EU. Is dat een oplossing?

'Vanuit humanitair oogpunt is het een sympathiek idee. Maar in praktijk lijkt het me onuitvoerbaar. In de praktijk wordt 65 procent van de asielaanvragen afgewezen. Met een kantoor in Turkije of Afrika verlaag je vooral de drempel voor economische migranten om ook een kansje te wagen. Dat zal zeker een aanzuigende werking hebben en dan is de asielstroom helemaal niet meer te managen.'

Toch zullen ook economische migranten naar Europa blijven komen.

'Europa moet nadenken over een breder toekomstbestendig migratiebeleid. Migratie is een gegeven, waarmee je zult moeten leven. Nu de economie weer aantrekt is het zinvol om na te denken over tijdelijke verblijfsvergunningen. Mensen kunnen dan een tijdje werken in een land waar werk is en gaan met wat spaargeld terug naar huis. Dat zal zeker druk van de ketel halen.'