Esther Ouwehand: ‘Het kan zijn dat mensen in de partij denken: het moet anders’

Het was niet haar droom om de nieuwe fractievoorzitter van de Partij voor de Dieren te worden. Maar plichtsbesef deed Esther Ouwehand ja zeggen. Op een moment dat het in de partij rommelt. ‘We gaan geen publieke functioneringsgesprekken voeren.’

In minstens één opzicht gaat Esther Ouwehand het radicaal anders doen. Waar Marianne Thieme de wereld introk om met boeken, films en lezingen de ideeën van de Partij voor de Dieren te verspreiden en zodoende vooral chef buitendienst was, blijft Ouwehand (43) een Binnenhoftijger. Waar Thieme nog wel eens het verwijt kreeg dat ze te weinig aan debatten deelnam, zal dat haar opvolger niet snel overkomen.

Helemaal van ganser harte gaat dat allemaal niet. In augustus zei zij nog over het fractieleiderschap: ‘Nee joh. Ik denk echt niet: gut, fractievoorzitter dat lijkt me nou een mooie carrièresprong.’ Toen al wist ze dat ze het zou worden.

‘We zijn de stem van een beweging’, zegt ze, als we haar daags na de afscheidsreceptie van Thieme spreken in café-restaurant Het Slachthuis in Leiden, waar ze woont. Het eten is er vegan, ze trakteert na afloop op een pannenkoek met kaas en spek waar geen beest aan te pas kwam. ‘We dromen er niet van om minister te worden, of fractievoorzitter.’ Uit plichtsbesef zei ze toch ja op die laatste baan.

Zo begon haar politieke loopbaan ook. Ze was marketeer voor Tina toen de net opgerichte PvdD iemand zocht die het partijbureau wilde opzetten. Niet lang daarna werd ze gevraagd zich kandidaat te stellen voor de Tweede Kamer.

In elk geval tot de volgende verkiezingen is ze partijleider. Of ze doorgaat? Ze wil er niets meer over zeggen dan: ‘Als er een beroep op me gedaan wordt, ben ik geneigd ja te zeggen.’ Wat wel zeker is: Thieme blijft een rol houden als boegbeeld. ‘Nu ze uit de Tweede Kamer is, heeft ze nog meer ruimte.’

Als buitenbeentjes kwamen Ouwehand en Thieme in 2006 samen in de Kamer. ‘Het voelde als een bezetting’, zei Thieme op haar afscheidsreceptie. Dertien jaar tegen de stroom oproeien, dat is wat Ouwehand met Thieme heeft gedaan. Ze heeft de partij zien groeien, ze heeft het krediet zien toenemen.

Maar nu, uitgerekend op het moment dat zij de leiding overneemt, lijken andere tijden aangebroken. Eerst kwam het vertrek van Kamerlid Femke Merel Van Kooten-Arissen, die wilde dat de partijlijn zou verbreden naar meer dan alleen dier, natuur en milieu. Wat volgde was het royement van Sebastiaan Wolswinkel, de voorzitter die pleitte voor een open koersdiscussie.

Ineens staan de spotlights op een andere manier op jullie gericht.

‘De partij bestaat deze week zeventien jaar. Dan hoort het er bij dat je een keer een strubbeling hebt. Het is een periode die niet in deze lijn zit’, gebaart ze met haar hand naar boven, ‘maar ik lig daar niet wakker van.’

Bij het vertrek van Van Kooten-Arissen was de reactie dat jullie dat echt niet hadden zien aankomen. Terwijl zij zegt dat zij haar kritiek intern al langer kenbaar maakte. Hoe kan in een fractie van vijf haar vertrek als een verrassing komen?

‘Jullie gaan er vanuit dat de reden die ze in de media noemde de werkelijke reden is. Wij hebben duidelijk gezien dat ze dat als excuus gebruikte. Je verwacht gewoon niet dat je binnen je partij meemaakt dat iemand zegt: weet je wat, ik vind die zetel wel lekker. Ik neem ‘m mee.’

Wat is de echte reden?

‘Daarvan hebben we gezegd: het is persoonlijk van aard. Daarom zeggen we er niets over. Dat is natuurlijk lastig, want je kunt je niet verdedigen tegen wat iemand in de media zegt. Wij hechten aan integriteit en privacy. We gaan geen publieke functioneringsgesprekken voeren. Dus dan zit je even klem.

‘Als je kijkt naar al die onderwerpen waarvan zij zegt: daarop werd ik gedwarsboomd, daar is de partij conservatief. Je kunt gewoon nakijken hoe we stemmen. We zijn altijd opgekomen voor LHBTI, altijd opgekomen voor persoonlijke vrijheid. Dus het is vrij duidelijk dat het een excuus was.’

Was u het eens met het royement van Wolswinkel, op het congres gekozen als voorzitter?

‘Het is een interne beslissing van het bestuur, daar ga ik niet over. Maar toen de bestuursleden het besluit genomen hadden, herkenden we ons als fractie in hun overwegingen. De voorzitter heeft zich in de media positief uitgelaten over de motieven van Femke Merel. Terwijl hij wist – Marianne had hem daarover gebeld – hoe wij dat als fractie ervaren hadden.

‘Ik zie veel reacties van mensen die zeggen: ja, ik heb op hem gestemd, een fris iemand uit de jongerenvereniging, maar ik sta niet achter de dingen die hij heeft gedaan. De verwachtingen waren dat hij zich zou opstellen als een voorzitter die democratisch genomen besluiten zou respecteren en weet dat je als bestuur met één mond moet spreken. Daar zijn mensen van teruggekomen.’

Wolswinkel werd gekozen met een pleidooi voor meer transparantie en democratie. Vloeit daar niet uit voort dat je een discussie kunt hebben over de koers?

‘Je kunt bij ons altijd een discussie aanzwengelen over de koers. Je kunt moties en amendementen indienen op het congres. Als je dat niet doet, en je suggereert in de media dat zoiets ook niet mogelijk zou zijn – ja, dat is schadelijk voor de partij.’

De Partij voor de Dieren is zelden op zo’n manier in opspraak. Was dit voor u een aanleiding tot zelfreflectie?

‘Niet over de koers. Het gaat goed met de Partij voor de Dieren. Mensen herkennen zich in onze fundamentele keuze om de leefbaarheid van de aarde boven de rest te stellen. En in hoe we dat aanpakken in de Tweede Kamer. Het kan zijn dat er binnen de partij mensen denken: we moeten het toch anders doen. Maar het signaal van de kiezer heeft daartoe nog geen aanleiding gegeven.’

De aandacht die je aan partijperikelen besteedt, kun je niet besteden aan de wereld die ten onder gaat. Vindt u eigenlijk dat de discussie over de koers afleidt van het hogere doel?

‘Veel leden beseffen heel goed dat een partij die tegen de stroom op roeit en effe haar peddels stillegt, een héél stuk afdrijft van wat je met pijn en moeite hebt bereikt. Je kunt niet alleen maar luisteren naar de leden die er een vierdaags congres van willen maken. Bij wijze van spreken.’

Wat hebben jullie met Wolswinkel gedaan toen hij geroyeerd werd? Belt u ‘m dan?

‘De interim-voorzitter heeft ‘m de dag erna gebeld om te vragen hoe het ging.’

Heeft u als partijleider hem nog gebeld?

‘Hij was meteen uit m’n contactenlijst verdwenen, dus hij had mij eruit gegooid, denk ik. Ik probeer hem binnenkort nog te bereiken.’

Wij wisten niet dat dat kan.

‘Nee, ik ook niet.’

In de stikstofcrisis valt haar naam regelmatig. Al in 2012 stelde Ouwehand dat het beleid om stikstofuitstoot pas in de toekomst te compenseren onhoudbaar was. De Raad van State gaf haar dit jaar gelijk, waardoor duizenden bouwprojecten op losse schroeven staan. De landbouw moet waarschijnlijk flink inleveren. ‘Andere partijen zijn bang voor de keuzes die nodig zijn. Maar burgers hebben recht op duidelijkheid. Ook de boeren waren niet gebaat bij de keuzes die toen zijn gemaakt.’

Wat zou u zeggen als u voor een schuur vol boze boeren staat?

‘Dat intensieve landbouw hier onhoudbaar is, vanwege de dure grond en arbeid. Die concurrentieslag ga je niet winnen. En dat we daarom ook het verzet aanvoeren tegen vrijhandelsverdragen. Anders worden de boeren die omschakelen van bulk naar kwaliteit kapotgeconcurreerd.’

In de Kamer stemt de Partij voor de Dieren vaak tegen kabinetsplannen, ook als ze een stap in uw richting lijken. Zo stemden jullie tegen de Klimaatwet. Dat kan alleen omdat je zeker weet dat genoeg andere partijen voorstemmen. Dat is een comfortabele positie.

‘Dat is een afweging die je uiteindelijk maakt. Wij zijn aanjagers. Wij hebben de discussie over de klimaatwet ingezet. Onze missie is dat juist het denken van de traditionele politiek een omslag maakt. Vanwege het idee dat het resultaat politiek haalbaar moet zijn, ligt er nu een wet die niet doet wat nodig is om de aarde leefbaar te houden. Daarom hebben wij ook 17 amendementen ingediend en komen we met een eigen Klimaatwet.’

Als de steun voor de Klimaatwet op 73 zetels had gestaan, en jullie stem zou doorslaggevend zijn, hadden jullie dan hetzelfde gedaan?

‘Dan hadden we naar de negatieve bijeffecten gekeken en wellicht voor gestemd. Dat is de verantwoordelijkheid die je neemt.’

Nooit eerder was er zoveel aandacht voor klimaatverandering, grote bedrijven ontdekken de groeimarkt voor duurzame producten. Heeft u het gevoel dat uw partij het tij mee heeft?

‘De grote commerciële partijen zien dat verandering onontkoombaar is. Worstenmaker Zwanenberg zegt: over een aantal jaren willen we dat de helft van de varkens in de worsten is vervangen door plantaardige eiwitten. Unox maakt reclame met een dochter des huizes die vegetarische rookworst wil.’ Bij de pannenkoek dient zich per persbericht het volgende voorbeeld aan. Vleesproducent Vion bouwt een slachterij om tot vegafabriek. Ouwehand glundert.

’Hoe bent u zelf vegetariër geworden?

‘Ik kom uit een arbeidersgezin, we aten gekookte aardappelen, vlees en groente. Ik had in een actualiteitenrubriek op tv gezien wat er gebeurt met koeien op transport en zei: dat wil ik niet meer. In Katwijk was er één vegaburger op de markt en die smaakte naar karton. Zegt een jongere nu tegen zijn ouders: ik wil minder vlees, dan is er anderhalve meter aanbod in de supermarkt. De overstap is simpeler.’

Heeft u uw ouders kunnen overtuigen om minder vlees te eten?

‘Dat was een soort van kansloos. Dan zei ik: weet je wel hoeveel varkens er zijn in Nederland? Mijn vader antwoordde dan: Als we ze niet opeten, zijn het er nog veel meer. Ach, als je 25 jaar vegetariër bent, heb je al die grappen wel gehoord.

‘We denken nog steeds in termen van dienstbaarheid als het over de natuur gaat: dat we bossen moeten laten staan omdat die zuurstof produceren. Terwijl we onze leefomgeving fundamenteler moeten beschermen. De natuur zal zich wel aanpassen aan de klimaatverandering en de crisis in biodiversiteit, maar het is de vraag of de mens dat ook kan. Burgerlijke ongehoorzaamheid zoals die van de klimaatdemonstranten van Extinction Rebellion gaat heel groot worden.’

Ga je met de bezetting van een boerenbedrijf een grens over? Of heiligt het doel alle middelen?

‘Het protest moet altijd vreedzaam zijn. Of stalbezettingen mogen, is aan de rechter. Film je in een stal, dan overtreed je een regel. Maar een Duitse rechter oordeelde onlangs na zo’n actie: jullie hebben misstanden getoond die in een democratische rechtsstaat zichtbaar moeten worden gemaakt. Die kwam tot vrijspraak.

‘Extinction Rebellion viel samen met boerenprotesten. Dan zie je het verschil in de mate waarin de rechtsorde wordt bewaakt. Extinction Rebellion kreeg 380 euro boete per persoon. Terwijl de boeren hun zin kregen, zonder boete. Boeren worden nu geraakt, dat krijgt heel veel aandacht. Extinction Rebellion gaat over ons aller toekomst, de lange termijn heeft het altijd moeilijker.’

Thieme had een vaste slotzin: voorts ben ik van mening dat er een einde moet komen aan de bio-industrie. Zet u die traditie voort?

‘Ik heb gedachteloos al een fractievoorzittersdebat gedaan zonder met die zin te eindigen. Daar werd ik later op aangesproken. Die zin was echt van Marianne, maar hoort bij de partij. Ik ben er nog niet uit.’