Esther Kokmeijer maakt porseleinen versie van de Grondwet voor de Eerste Kamer

‘Ik geef je een probleem mee’, zegt kunstenaar Esther Kokmeijer (44) als ze haar nieuwe visitekaartje van porselein overhandigt. ‘Je kunt het niet zomaar in je tas stoppen. Dat vind ik interessant: is zo’n gift een genot of een last?’

Niet alleen Kokmeijers visitekaartjes zijn van porselein. In de Keramiekbranden in Elshout, een werkplaats met een enorme oven, is ze de Grondwet van 1848 in porseleinen vellen van een halve millimeter aan het vervaardigen. Die zijn voor de tijdelijke huisvesting van de Eerste Kamer, maar het werk zal ook te zien blijven als de Kamer weer terug verhuist.

Een enorme klus, want de gedupliceerde teksten van alle 53 pagina’s moeten stuk voor stuk op het porselein worden gelegd. Dat is een precies taakje. ‘Aan het begin van de dag waren er al een paar gebroken’, vertelt Kokmeijer. ‘Maar nu weten we steeds beter wat het materiaal aankan.’

Kokmeijer maakte eerder kunst van boorkernen uit betonblokken, filmische landschappen van de Noord- en Zuidpool (Stillness) en een installatie van hout, hangmatten en touw over het lezen van de golven van de oceaan. Haar werk heeft vaak te maken met landschappen, elementen en de relatie tussen mens en natuur, maar ze laat zich bovenal leiden door het gevoel dat ze ergens iets mee ‘moet’. Ook met de Grondwet.

Begin dit jaar sprak Kokmeijer met Corine Molenaar, kunstadviseur Rijksoverheid, die ministeries inricht met kunst en net kunst van haar had aangekocht. Kokmeijer zei nog wel een passend werk voor het Torentje van premier Rutte te weten: ‘De Grondwet in porselein.’ Dat was niet aan de orde, maar Molenaar belde een paar maanden later dat ze een andere geschikte plek wist. Het porselein komt te liggen in vitrines in de voorzaal van de plenaire zaal van de Eerste Kamer. De senatoren lopen telkens langs de Grondwet de zaal binnen.

Dat is belangrijk voor Kokmeijer, omdat ze zo steeds worden herinnerd aan de basis voor onze vrije samenleving. Ze twijfelde lang welke versie van de Grondwet ze zou kiezen. Het werd de versie uit 1848. ‘Met die Grondwet kwam er een liberaler beleid: er kwam ministeriële in plaats van koninklijke verantwoordelijkheid en er was meer vrijheid voor het volk. Het is de basis van onze parlementaire democratie.’ Kokmeijer wil de kracht van de Grondwet laten zien. Porselein is daar het ideale materiaal voor, want het is heel hard. Maar het is ook extreem kwetsbaar: als je het laat vallen, is het kapot. Dit weerspiegelt volgens Kokmeijer de paradox van de Grondwet: ‘Vanaf 1848 kwam er meer vrijheid, maar de wetten van toen waren niet altijd in het voordeel van alle burgers, vooral niet voor vrouwen bijvoorbeeld.’

In 2015 vereeuwigde Kokmeijer ook al documenten in porseleinen bladen. Agreement with Nature bestaat uit vier internationale verdragen vervaardigd in porselein, waarin is vastgelegd hoe we als mensheid moeten omgaan met de zogenoemde global commons, een grote fascinatie van Kokmeijer. ‘Het zijn gedeelde bronnen van de aarde die niemands eigendom zijn: de ruimte, de atmosfeer, de oceanen en Antarctica.’

Veel van Kokmeijers werk gaat over Antarctica. Dat begon toen ze een jaar of twintig geleden het middelpunt van elk continent bezocht. ‘Op Antarctica is dat nog niet gelukt, het is de meest afgelegen en koudste plek ter wereld. Toch besloot ik dat ik in ieder geval het continent wilde bezoeken. Zodra ik er voor het eerst kwam, werd ik geraakt door de schoonheid van het landschap en ook door het besef dat we er allemaal zorg voor dragen.’ Sinds 2013 werkt ze elk jaar op het continent als expeditiegids en fotograaf.

Dit najaar komt een grote droom van Kokmeijer uit, dan verschijnt de eerste editie van Antarktikos magazine, het door haar opgerichte tijdschrift dat volledig is gewijd aan Antarctica, en kunst en wetenschap samenbrengt. De eerste editie krijgt het thema Mapping Nature. Hiervoor hebben kunstenaars, wetenschappers, activisten, ontwerpers en instituten van over de hele wereld bijdragen ingezonden. Zo komen er foto’s in van duizenden jaren oude luchtbellen in ijs, daarin is informatie over de geografische geschiedenis van Antarctica te vinden.

Overal zit voor Kokmeijer een verhaal in, ook in het materiële. Ze probeert voor de Grondwet het uiterlijk van papier te benaderen, door een hoekje om te buigen of een scheurtje toe te voegen. ‘Het is de bedoeling dat mensen denken dat het papier is. Als ze twee keer kijken en er dan pas achter komen dat het niet zo is, versterkt dat het gevoel dat ik wil teweegbrengen.’

Of Kokmeijer in de toekomst weer een document zal vastleggen in porselein, weet ze niet. Ze wil altijd vernieuwen en nog meer verhalen vertellen over Antarctica. ‘Maar de structuur van het porselein doet me ook een beetje aan ijs denken.’