'Er is veel veranderd in de VS, maar de zwarte getto's blijven de zwarte getto's'

Samen met anderen vertaalde ik in het najaar van 1971 voor de communistische uitgeverij Pegasus in vliegende haast 'Als ze 's ochtends komen', een boek van Angela Davis over de Soledad Brothers, die werden beschuldigd van moord op een gevangenisbewaarder. Het was een vergelding voor het nodeloos doodschieten van drie zwarte gevangenen.

De bewaker van de Soledad-gevangenis die de drie zwarte gevangenen had doodgeschoten, werd vrijgesproken in een rechtszaak waarin geen van de zwarte ooggetuigen werd gehoord. Er werd een Soledad Brothers Defense Committee opgericht, met beroemde geleerden, schrijvers, acteurs en civil rights activisten: Noam Chomsky, Jessica Mitford, Allen Ginsberg, Marlon Brando, Jane Fonda, Benjamin Spock, Tom Hayden en Angela Davis.

Angela Davis was medeplichtig
Eén van de Soledad Brothers, George Jackson, had een broer, de 17-jarige Jonathan, die de Soledad Brothers tijdens de rechtszitting probeerde te bevrijden. Hij werd doodgeschoten. De rechter ook.

Angela Davis werd beschuldigd van medeplichtigheid: het wapen van Jonathan was door haar gekocht. Zij kwam op de FBI-lijst van meest gezochte personen en de FBI-poster hing op heel veel studentenkamers overal ter wereld. De Rolling Stones maakten hun enige protestlied (Sweet black angel).

Later werd ook George doodgeschoten tijdens een door hem geleide opstand in de beruchte Saint Quentin gevangenis in San Francisco. Er was destijds, nu 43 jaar geleden, sprake van openlijk racisme in alle geledingen van de Amerikaanse maatschappij. In de zwarte getto's, bijvoorbeeld die in Oakland, waar de Black Panthers actief waren, kon je als blanke maar beter niet komen.

Verslaafd aan massaconsumptie
Angela Davis was gelieerd aan de Black Panthers, maar was in 1969, na haar terugkeer uit Europa, ook lid geworden van de Communistische Partij. Zij werd een leidende figuur in de Che Lumumba Club, een gezelschap van zwarte communisten. Zij had filosofie gestudeerd aan de Brandeis University en was daar in de ban geraakt van de beroemde filosoof Herbert Marcuse. Diens One Dimensional Man zou wereldberoemd worden. Wij lazen het allemaal. Marcuse's kritiek op de consumptiemaatschappij mondde uit in een - voor een marxist - sombere conclusie dat de arbeiders geen revolutionaire macht meer vormden, omdat zij verslaafd waren aan massaconsumptie. Marcuses theorie zou in Nederland opgeld doen als de klootjesvolk-theorie van Provo.

Maatschappelijke verandering zou moeten komen van gemarginaliseerde groepen. Slecht nieuws voor de arbeidersbeweging, maar goed nieuws voor radicale studenten, provo's en de zwarte beweging.

Alleen zwarte Amerikanen
Achtentwintig jaar later, in 1989, toen ik een half jaar in Berkeley, California, verbleef op uitnodiging van de afdeling geschiedenis, werd ik verliefd op een zwarte Amerikaanse. De vader van haar dochter zat in de gevangenis wegens doodslag, de vader van haar zoon werkte als econoom op de First State Bank of Northern California. Zij was van beiden gescheiden en woonde in Richmond, een dorp naast Berkeley, in een schitterend huis met uitzicht op de baai. In Richmond woonden alleen maar zwarte Amerikanen. In Berkeley woonden alleen maar blanke Amerikanen. In de zwarte gemeenschap waarin ik verkeerde waren de meesten hoger opgeleid. Zij waren zonder uitzondering van mening dat het aidsvirus door de CIA verspreid werd om het zwarte ras uit te roeien.

Toen ik in het huis van mijn vriendin mijn 43ste verjaardag vierde was daar ook een linkse collega van Berkeley. Hij was stomverbaasd: 'I have never been to an integrated party', zei hij. 'How did you manage?'

In het zwarte getto van Oakland kon je voor 1 dollar een koloniaal huis kopen - van hout, met veranda en geheel vervallen - onder voorwaarde dat je het opknapte. Ik stelde mijn vriendin voor samen zo'n huis te kopen. Zij lachte. 'Mijn zwager is architect' zei ze, 'hij heeft zo'n huis gekocht maar slaapt nu in zijn auto. De buren hebben hem beschoten terwijl hij in zijn woonkamer zat. Dwars door het raam heen.' Het waren drugdealers die dachten dat hij bij de politie geklaagd had.

Gevangenissen op mensen te breken
In datzelfde jaar was ik in San Francisco op een boekpresentatie waar Angela Davis haar boek 'Women, Culture and Society' signeerde. Het was een 'integrated party' met veel blanke mannen die mij deden denken aan gepensioneerde brandweermannen. Zij droegen lichtgrijze double breasted kostuums. Maar er waren ook veel zwarte mannen en vrouwen, geheel anders gekleed. Ik realiseerde mij dat de meeste aanwezigen lid moesten zijn van de Amerikaanse Communistische Partij.

Het geweld in de zwarte getto's, zoals in Ferguson, is endemisch. De politie regeert zoals de Amerikaanse politie betaamt: meedogenloos. In de afgelopen veertig jaar is in de VS veel veranderd, maar de zwarte getto's zijn zwarte getto's gebleven. Tien procent van de zwarte mannen zit in de gevangenis of staat onder justitieel toezicht.

Angela Davis werd dit jaar 70. Zij schrijft nog steeds boeken over het Amerikaanse gevangenissysteem. Haar laatste boek heet 'Abolition Democracy: Beyond Prisons, Torture, and Empire'. 'Jails and prisons are designed to break human beings, to convert the population into specimens in a zoo - obedient to our keepers, but dangerous to each other.' Oftewel; 'Gevangenissen zijn ontworpen om mensen te breken; om ze om te vormen tot wezens in een dierentuin- gehoorzaam aan de oppassers, maar gevaarlijk voor hun soortgenoten.'

^{Meindert Fennema is emeritus hoogleraar en columnist voor Volkskrant.nl. Fennema was vier jaar duo-raadslid voor GroenLinks in de gemeente Bloemendaal, tot mei 2014.}