Eneco in Japanse handen, hoe goed is dat voor Nederland?

Niet Shell, niet Rabobank, maar Mitsubishi uit Japan neemt het energiebedrijf Eneco over. Daarmee zijn de drie grootste Nederlandse energieleveranciers in buitenlandse handen. Gemeente Den Haag strijkt 675 miljoen euro op. Maar hoe goed is de deal voor Nederland?

Energiebedrijf Eneco komt in ­Japanse handen. Een consortium onder leiding van Mitsubishi neemt het Rotterdamse energiebedrijf voor 4,1 miljard euro over. Daarmee troeven de Japanners onder meer Shell en Rabobank af.

Mitsubishi doet de overname samen met het Japanse energiebedrijf Chubu, dat een belang krijgt van 20 procent in Eneco. Het bod overtreft de verwachtingen verre; gerekend was op een prijs van rond 3 miljard euro. Het hoofdkantoor van Eneco blijft in Rotterdam, en voor de werkgelegenheid zal de verkoop geen gevolgen hebben. Behalve dan voor bestuursvoorzitter Ruud Sondag: die zal aftreden. Hij zal bij Eneco alleen betrokken blijven als adviseur.

Eneco zal worden uitgebouwd tot het Europese centrum van alle energie-activiteiten van Mitsubishi. Een eerste stap zal zijn dat een deel van Mitsubishi’s windparken op zee, in totaal meer dan 400 megawatt, worden ondergebracht bij Eneco.

De verkoop moet nog worden goedgekeurd door de aandeelhouders, een groep van 44 gemeenten. Rotterdam heeft het grootste pakket: 33 procent van de aandelen. De verkoop gaat door als 75 procent van de aandelen wordt aangeboden. De transactie moet ook nog worden goedgekeurd door de ­Europese en de Duitse mededingingsautoriteiten, en de Nederlandse en het Belgische ministeries van Economische Zaken.

Shell grijpt mis

Met de verkoop aan Mitsubishi grijpt Shell mis. Het olieconcern dacht Eneco te zullen kopen om in één klap een grotere positie in de energievorm van de toekomst te krijgen: elektriciteit. Volgens onbevestigde berichten was Shell bereid daartoe een flink deel van zijn eigen activiteiten onder te brengen bij Eneco.

Dat is precies wat de Japanners nu ook doen, maar zij hadden ‘op alle fronten het beste bod’, zei Arjan van Gils, wethouder van Rotterdam en voorzitter van de Commissie van Aandeelhouders (dus van de 44 gemeenten met aandelen Eneco). De Japanners betalen in cash, en uit eigen middelen, zonder hun pas aangeschafte prooi te belasten met enorme leningen. Dat betekent dat zowel de aandeelhouders als de onderneming zelf weinig risico lopen.

De nieuwe eigenaren zullen niet hun stempel op het bedrijf drukken. Dat was een belangrijke eis van Eneco en van de ondernemingsraad. De nieuwe bestuursvoorzitter van Eneco wordt een Nederlander, zo is afgesproken. Ook de nieuwe president-commissaris wordt een Nederlander: Mel Kroon, de voormalige topman van hoogspanningsbedrijf Tennet. Hij volgt Charlotte Insinger op, die vorig jaar door de Ondernemingskamer werd benoemd om orde op zaken te stellen.

Belangrijk is ook dat Eneco het zogenoemde ‘structuurregime’ behoudt, een constructie waarbij niet de aandeelhouders maar de commissarissen de grootste macht hebben. Dat lijkt een sterke waarborg voor onafhankelijkheid. Zo kan Tata Steel Nederland nog steeds een eigen koers varen hoewel het twintig jaar in vreemde handen is.

De sprong naar Europa

Het is opvallend dat een Japans consortium bereid en in staat blijkt meer te bieden dan Rabobank of Shell. Hiroshi Sakuma, de leider van het Japanse consortium, zei daarover, maandag tijdens de persconferentie in Eneco’s hoofdkwartier in Rotterdam, alleen dat hij ‘veel vertrouwen’ had in Eneco. ‘We zijn er zeker van dat we ons geld zullen terugverdienen.’ Mitsubishi is wereldwijd actief in de energiemarkt, met name in Japan, Europa en Amerika. ‘De markt in Europa is het verst en het innovatiefst’, zei Sakuma.

Volgens Eneco’s bestuursvoorzitter Ruud Sondag is Chubu zeer geïnteresseerd in Toon, Eneco’s ‘slimme’ thermostaat. ‘Elke keer als we ze spreken, vragen ze naar Toon.’ Omgekeerd kan Eneco misschien ook nog wat leren van Chubu, dat zich niet beperkt tot het leveren van gas en stroom. ‘Chubu levert ook huishoudelijke diensten, zoals kinderdagopvang, schoonmaak en beveiliging.’

Machtsstrijd

Met de aangekondigde verkoop gaat nu ook het derde grote Nederlandse energiebedrijf over in buitenlandse handen. Dat overkwam rond 2012 al Nuon en Essent. Aanleiding voor die verkoopgolf was dat energiebedrijven bij wet werden verplicht om hun netwerken (gasbuizen en stroomkabels) af te stoten. Het maakte ze rijp voor overname door hongerige energiereuzen.

Eneco verzette zich tegen die opdeling; pas op 31 januari 2017 moest het zijn netwerkbedrijf Stedin laten gaan. Kort daarop begonnen de aandeelhouders, Rotterdam voorop, over verkoop van Eneco. Dat leidde tot een ongekende machtsstrijd en chaos. Aandeelhouders, bestuur, commissarissen en ondernemingsraad bestookten elkaar met listen en lagen, waarbij uiteindelijk de Ondernemingskamer de orde moest herstellen. Op dat slagveld sneuvelden bestuursvoorzitter Jeroen de Haas en enkele commissarissen. De ondernemingsraad startte bij de Ondernemingskamer een enquête-procedure naar wanbestuur, maar zal nu die procedure staken.