‘En plots stond Zuma naakt voor me’

‘Hoe kun je nu toch seks hebben met je dochter? Het is te misselijk voor woorden. Hij gold als mijn vader. Maar dit was verkrachting. Ik zou willen dat hij dood was. Ik zou willen dat hij niet meer bestond. Dat ik zijn gezicht nooit meer in een krant hoefde tegen te komen. Hij mag dan Zuma heten: dit is míjn verhaal.’

Fezeka Kuzwayo, een jonge vrouw uit Zuid-Afrika, heeft vele maanden gezwegen vooraleer zij haar verhaal vertelde. In haar eigen land voelde zij zich monddood gemaakt. Erger nog: zij achtte haar leven er niet meer veilig. Daarom ook moest zij vluchten. Nu, in Nederland, vertelt zij haar versie van het gebeuren. Voor een fotoportret acht zij het nog te vroeg.

Het is een verhaal met verschillende lagen. Maar voor elk niveau ervan geldt hetzelfde woord: familiedrama. Fezeka Kuzwayo (32), de dochter van een prominent lid van het Afrikaans Nationaal Congres (ANC), voelt zich verkracht door een lid van haar familie en verraden door de politieke familie waarvoor zij en haar ouders zo veel van hun leven hebben opgeofferd.

Haar familiedrama begint bij de dood van haar echte vader, Judson Kuzwayo. Tien jaar lang, tussen 1963 en 1973, zat hij gevangen op het beruchte Robbeneiland, waarheen tegenstanders van het blanke, racistische apartheidsbewind in Zuid-Afrika werden verbannen. Op de boot naar het eiland, waar ook Nelson Mandela vastzat, zat nog een andere ‘kameraad’, zoals dat binnen het ANC heet: Jacob Zuma.

Na zijn vrijlating kwam het gezin Kuzwayo in ballingschap terecht. Twaalf jaar later kwam Judson om het leven bij een auto-ongeluk. Maar ‘onder verdachte omstandigheden’, zo meent dochter Fezeka. De toelichting die zij hierop geeft, wil ze niet in de krant afgedrukt zien. ‘Hoe dan ook, mijn vader wist dat iets dergelijks kon gebeuren.’

Fezeka Kuzwayo, de dochter van een Zulu-vader en een Xhosa-moeder, is 10 jaar oud als haar verwekker sterft. Samen met haar moeder, Beauty Sibongile Kuzwayo, blijft zij nog in ballingschap, in onder meer Zambia, tot 1990, als Nelson Mandela wordt vrijgelaten en in Zuid-Afrika na meer dan veertig jaar het einde van de apartheid in zicht komt.

Jacob Zuma, eveneens een Zulu, wordt steeds meer als een tweede vader voor Fezeka. Maar pas in 2001, als Zuma de vicepresident is, komen zij in nauw contact. ‘Hij begon verhalen te vertellen over wat voor iemand mijn vader was geweest.’

Fezeka is er in 1999 achter gekomen dat zij hiv-positief is. Zij werkt met aidsorganisaties en heeft ook daarom ontmoetingen met Zuma, die dan voorzitter is van de Nationale Aidsraad.

In 2004 wil zij gaan studeren in Australië. Ze heeft in die tijd ook contact met Zuma. ‘En toen, denk ik, is hij begonnen te laten zien dat hij meer dan normale interesse in me had. Hij zei dat Australië veel te ver weg was, dat ik me er eenzaam zou voelen en beter een andere plek kon zoeken. Ondertussen zou hij een baan voor me vinden.’

Binnen de ANC-regering wordt inmiddels steeds sterker de scheiding duidelijk tussen enerzijds president Thabo Mbeki, de intellectueel en voorstander van de vrijemarkteconomie, en anderzijds Jacob Zuma, de boerenzoon die grote populariteit geniet bij onder meer de Jeugdliga van het ANC, de vakcentrale Cosatu en de Zuid-Afrikaanse Communistische Partij, alle drie belangrijke bondgenoten van het ANC. Op dat moment ligt Fezeka’s sympathie overduidelijk bij de politieke lijn die kameraad Zuma voorstaat.

Die sympathie uit zich in steun als Zuma’s naam wordt genoemd in het corruptieproces tegen diens vriend en zakenpartner Schabir Shaik, een proces dat Zuma uiteindelijk, in juni 2005, het vicepresidentschap zal kosten. ‘Ik kwam in die tijd geregeld bij hem thuis. Ik kocht ook cadeautjes voor hem. Of stuurden hem sms’jes, om hem te laten merken dat wij vrienden hem in gedachten omhelsden en dat we van hem hielden.’

Zuma moet zijn officiële residentie in de hoofdstad Tshwane, het vroegere Pretoria, ontruimen en keert terug naar Johannesburg, waar ook Fezeka woont. ‘Ik zag hem in die tijd als mijn vader. Ik had een diep vertrouwen in hem.’ Zo nu en dan blijft ze overnachten in het huis van Zuma, waar ook diens dochter Dudzile verblijft.

En dan wordt het woensdag 2 november 2005. De dag waarop Fezeka Kuzwayo zegt ’s avonds door dan 63-jarige Zuma te zijn verkracht en Zuma zegt condoomloze seks met haar gehad te hebben, maar met beider volledige instemming. Het was een dag, zegt Fezeka, waarop ze langskwam in huize Zuma, maar niet van plan was er te blijven slapen. Ze wilde een ziek familielid in Swaziland bezoeken, maar dat ging niet door.

‘Ik had hem eerst gebeld, gezegd dat ik naar Swaziland wilde reizen. Hij zei: ‘Oh, ndodakazi (dochter), kom dan eerst hier langs voordat je vertrekt.’ Later haalde hij me er ook toe over die nacht te blijven slapen en pas de volgende ochtend te vertrekken. Geen probleem, dacht ik. De avond hebben we in familieverband doorgebracht. De sfeer was de hele tijd erg ontspannen.’

Over ‘de gebeurtenis’ hebben Jacob Zuma en Fezeka Kuzwayo, in het proces dat zij later tegen hem aanspande, twee sterk verschillende versies verteld. Volgens Zuma is Fezeka naar zijn kamer gekomen, omdat zij en hij seks met elkaar wilden. Hij kende haar hiv-status, maar vrijde zonder condoom. Na afloop nam hij een douche, omdat dat naar zijn zeggen het risico van besmetting sterk zou reduceren.

Volgens Fezeka begon Zuma eerder die avond over relaties en over haar seksuele behoeften te spreken. Rond kwart over negen wees hij haar de logeerkamer met twee bedden, waarvan zij er een uitkoos. Zuma ging terug naar zijn kantoorruimte. Na een douche te hebben genomen, ging zij naar bed. ‘Ik ben eerder in een slaapkamer verkracht, en doe daarom nooit de deur op slot en laat het licht aan: iemand kan zich immers in de kamer verstopt hebben.’

De eerste keer dat Zuma langskwam, lag zij dwars over het bed, te lezen in een boek. ‘Hij vroeg of ik al sliep. ‘Half’, zei ik. Daarna ging hij weg. Ik ben naar het toilet gegaan en ben gaan slapen. Toen kwam hij terug. Hoe laat precies dat was, weet ik niet meer.’

‘Slaap je?’, hoorde ik een stem achter me zeggen.

Ik sliep op mijn buik, mompelde ‘ja’ en draaide me om. Mijn ogen waren gesloten.

‘Zal ik je masseren?’ Ik zei: ‘Nee, ik slaap.’

‘Maar ik kan je ook in je slaap masseren.’

‘Nee malume (oom), ik slaap, ik zie u morgen.’

Maar Jacob Zuma, aldus Fezeka Kuzwayo, ging niet weg. Zo ook heeft zij het in de rechtszaal verteld. Plots zag zij een spiernaakte man met een stijve penis. Hij trok het dekbed van haar weg, spreidde haar benen en verkrachtte haar.

‘O liefje, ik zei je toch dat ik goed voor je zou zorgen.’

Rechter Willem van der Merwe achtte op 8 mei 2006 de versie van Fezeka niet boven alle twijfel verheven, en sprak daarom Zuma vrij bij gebrek aan overtuigend bewijs. Volgens de rechter heeft ze een dubieuze seksuele geschiedenis en heeft ze niet over alle eerdere vermeende verkrachtingen de volledige waarheid gesproken.

Fezeka is het hiermee pertinent oneens en noemt het een willekeurige interpretatie van de rechter, die haar ten onrechte in diskrediet brengt. Voor de verdedigers van Zuma gold het als vreemd dat zij zich geen moment heeft verzet of heeft geschreeuwd, terwijl de dochter van Zuma in huis was en buiten politiebewaking aanwezig was, en dat zij niet onmiddellijk na het gebeuren het huis van Zuma verliet. ‘Ik was de hele tijd stil en verstijfd. Het was alsof de hele gebeurtenis zich buiten mijn lichaam voltrok.’

Verkrachting is ook het verhaal van heel Zuid-Afrika, het land waar naar schatting elke dertig seconden een vrouw, meisje of kind seksueel wordt misbruikt. De meeste gevallen spelen zich in familieverband af. En doorgaans wordt geen aangifte gedaan.

Maar Fezeka Kuzwayo spande een rechtszaak aan tegen een van Zuid-Afrika’s machtigste politici, een man die zij ooit als haar tweede vader zag en die mogelijk over twee jaar de president zal zijn.

In de maanden tussen november 2005 en het begin van de rechtszaak in februari 2006 is, na het familiedrama tussen ‘vader en dochter’, het politieke familiedrama van Zuid-Afrika’s regeringspartij ANC in volle kracht over Fezeka Kuzwayo heen gekomen. Het Zuma-kamp binnen de partij, waartoe ook zij had behoord, spuugde haar volkomen uit. ‘Burn the bitch!’, riepen de aanhangers van Zuma tijdens het proces.

Fezeka heeft niet de indruk dat het Mbeki-kamp zich al te zeer heeft ingespannen om het tot een veroordeling van Zuma te laten komen. ‘Als zij me nadrukkelijk zouden helpen, zou dat de samenzweringstheorieën alleen maar verder hebben aangewakkerd. Ik begreep al snel dat ik aan mijn lot zou worden overgelaten. Maar ook dat ik daarmee in een onmogelijke situatie terechtkwam.’

Maar het probleem zit volgens haar dieper. Veel dappere ANC-kameraden, die hun landgenoten in 1994 eindelijk de vrijheid gaven, hebben een gewelddadig verleden dat niet alleen betrekking heeft op de strijd tegen racistische blanke onderdrukkers, maar ook op bondgenoten. Sterker nog: de geweldscultuur is volgens haar ook na de bevrijding nooit helemaal uit het ANC verdwenen.

‘Dat is het probleem met het ANC. Dit soort dingen is zo vaak gebeurd. Ik ben eerder door kameraden verkracht. Ze dwingen vrouwen met hen te slapen, nog steeds, eenvoudig omdat zij daartoe de macht hebben. Het is hun cultuur. En niemand durft er openlijk melding van te maken. En daarom ook wordt er nooit iets tegen ondernomen. Er kwam geen enkele steun van binnen het ANC. Bange wezels zijn het; bang dat hun eigen levens daardoor gevaar zou kunnen lopen.’

Toen Fezeka eenmaal het besluit had genomen een zaak tegen Jacob Zuma aan te spannen, is zij naar eigen zeggen door velen ‘onder druk gezet’ om de aanklacht te laten vallen. Zij zou genoegen moeten nemen met privé-excuses van Zuma, zoals hij eerder ook haar moeder excuses had aangeboden voor de zaak, zij het niet expliciet voor mogelijke verkrachting. ‘Veel mensen zeiden dat ze voor mijn leven vreesden. Maar bijna niemand nam het voor me op. Ik wist dat ik niemand kon vertrouwen. En zo geldt het nog altijd. Het ANC was mijn familie. Ik ben al mijn familie kwijtgeraakt.’

De Zuid-Afrikaanse autoriteiten dwongen haar en haar moeder, in wier huis in Durban die maanden twee keer werd ingebroken, om onderdak te nemen in een zogeheten safe house. En tijdens het proces werd duidelijk dat daarna, wat ook de uitspraak mocht zijn, hun levens evenmin te garanderen waren.

Daarom ook dat Fezeka Kuzwayo blij was dat via een goede vriend, de aidsconsultant Shaun Mellors, contact werd gelegd met het Nederlandse Aids Fonds. Deze organisatie heeft zich met anderen op diverse manieren ingezet om Fezeka en haar moeder naar Nederland te krijgen, waar zij op 7 augustus vorig jaar politiek asiel aanvroegen. Vorige maand kregen ze een verblijfsvergunning voor vijf jaar.

‘Het was, hoe pijnlijk allemaal ook, de moeite waard om door dit alles heen te gaan. Ik kan mij ook niet voorstellen dat ik het níet zou hebben gedaan. Als ik deze zaak niet voor de rechter zou hebben gebracht, zou ik niet meer met mijzelf kunnen leven.’

Het definitieve bewijs in de zaak zal nooit worden geleverd, tenzij óf Jacob Zuma óf Fezeka Kuzwayo de eigen versie van het gebeuren zal herroepen. Maar tot een verzoening tussen beiden zal het nooit komen. ‘Hij was de enige man in mijn leven die ik nog had. Er was niemand die ik meer vertrouwde dan hij. Op de lijst van vaders stond Zuma nummer een. Door te doen wat hij heeft gedaan, heeft hij mijn eigen vader verraden.’