Emoties over boskap lopen hoog op onder natuurliefhebbers. Wat is er mis mee?

Wat is kaalkap?

Kaalkap is een vorm van bosbeheer waarbij stukjes bos van 0,5 tot 2 hectare worden gekapt. Dat gebeurt in het kader van bosverjonging: op de open plekken krijgen jonge boompjes weer kans om uit te groeien. Dat is goed voor de diversiteit van het bos, zegt onder andere Staatsbosbeheer, de grootste boseigenaar van Nederland. Staatsbosbeheer ‘oogst’ het hout van de stammen. Het boomafval (toppen, takken) gaat naar de biomassacentrale om verbrand te worden voor energieopwekking.

Wat is daar mis mee?

Om te beginnen: het ziet er niet uit, die kale plekken in de bossen. Veel wandelaars en fietsers storen zich daar mateloos aan. Het is ook slecht voor de bossen, zegt Frits van Beusekom, een voormalig directeur van Staatsbosbeheer. ‘Mooie oude bomen worden gekapt voor saaie dennenakkers.’ Volgens Van Beusekom wordt het kapbeleid gedreven door winstbejag. Staatsbosbeheer haalt jaarlijks 350 duizend kuub hout uit de bossen. Dat levert 25 miljoen euro op, 14 procent van de begroting van Staatsbosbeheer.

Staatsbosbeheer zelf ontkent dat geld de drijfveer is. 25 miljoen is natuurlijk mooi meegenomen; natuurbeheerders zijn de afgelopen jaren flink gekort op hun subsidies. ‘Maar daar gaan we onze bossen niet voor verkwanselen’, zegt Harrie Hekhuis, afdelingshoofd beheer en productie. Volgens Hekhuis is het beheer erop gericht dat ook onze kleinkinderen in de toekomst nog hout kunnen oogsten uit de bossen. Tien procent van het hout dat in Nederland wordt gebruikt komt uit onze eigen bossen.

Frits Mohren, hoogleraar bosecologie van Wageningen Universiteit (WUR) noemt kaalkap een verouderde vorm van bosbeheer. Vooral als daarbij ook nog eens de bodem totaal wordt omgewoeld. Volgens Mohren kun je voor bosverjonging beter hier en daar kleine groepjes bomen kappen. Dat is precies waar de natuurorganisaties voor pleiten.

Wat doet kaalkap voor het klimaat?

Dat is een dingetje. Bomen zijn een voorname bron van CO2-opslag. Bossen en andere vegetatie leggen jaarlijks bijna 3,6 megaton CO2 vast uit de lucht, blijkt uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Zo wordt 2 procent van de Nederlandse uitstoot gecompenseerd. Bossen nemen hiervan 60 procent voor hun rekening.

Elke boom die gekapt wordt doet daar niet meer aan mee. Erger: door een boom te kappen komt alle koolstof die een volwassen boom heeft opgebouwd bij verbranding in één keer vrij. Het kost een jonge boom tientallen jaren om dat te compenseren. Hoe minder er gekapt wordt, des te beter het is voor het milieu. Volgens de natuurclubs kan met duurzaam bosbeheer 0,2 megaton CO2 per jaar extra worden vastgelegd

Hoe gaat het op dit moment met de Nederlandse bossen?

Niet zo heel best. Volgens onderzoekers van de WUR nam de hoeveelheid bos in Nederland tussen 2013 en 2017 met 5400 hectare af: er werd twee keer zoveel gekapt als bij geplant. Nederland heeft 365 duizend hectare bos, 8 procent van het landoppervlak. Daarmee staan we in de top van de lijst van minst beboste landen van Europa. Alleen Ierland en IJsland hebben nog minder. In het kader van het klimaatakkoord moeten juist duizenden hectares bos extra worden geplant, zegt Gert-Jan Nabuurs, hoogleraar Europese bossen van de WUR. ‘Dat schiet zo niet op’, geeft hij toe.

En dat allemaal voor de houtoogst?

Nee. Het grootste deel (38 procent) van de bossen wordt gekapt om ruimte te maken voor andere natuur zoals heide en stuifzand. Alleen al Staatsbosbeheer heeft daarvoor de afgelopen jaren 1300 hectare bos gekapt. Natuurmonumenten doet het ook. Dat is goed voor de biodiversiteit, zeggen natuurbeheerorganisaties. Op heide en stuifzanden kunnen zeldzame diersoorten als de zandhagedis en de gladde slang terugkeren. Die projecten worden gesubsidieerd met Europees geld in het kader van Natura 2000.

Daar is op zich niks mis mee, zeggen de natuurorganisaties die de oproep tegen kaalkap hebben ondertekend. Maar het streven naar meer biodiversiteit raakt in conflict met de klimaatdoelstelling als daarvoor bossen worden gekapt. Dat is een dilemma, beamen Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten. Ze hebben aangekondigd hun toekomstige kapplannen nog eens kritisch onder de loep te gaan nemen. Staatsbosbeheer wil de komende jaren sowieso vijfduizend hectare extra bos aanplanten.

Volgens Frank Berendse, emeritus hoogleraar ecologie en natuurbeheer, wordt er in Nederland veel te veel ingegrepen in de natuur. ‘Als je ze de tijd geeft, worden zelfs saaie sparrenbossen een natuurlijk bos met beuken en eiken', zegt Berendse ‘De natuur is gebaat bij rust.’