Elke verkoop van ivoor leidt tot stroperij

Eind vorige maand besloot de SADC, het economische samenwerkingsverband van de landen in Zuidelijk Afrika, om als blok te lobbyen voor het gedeeltelijk vrijgeven van de export van ivoor aan 'aanvaardbare landen', zoals Japan, waar veel vraag is naar ivoor en neushoornhoorn. In november is er weer een top van de Cites (Conventie over de Internationale Handel in Bedreigde Diersoorten). Dan willen de SADC-landen hun slag slaan.

Botswana wil twintig ton opgeslagen olifantstanden van de hand doen en daarna vier ton per jaar mogen verkopen; Zuid-Afrika wil dertig ton voorraad kwijt en een jaar-quotum van twee ton; Namibië wil tien ton verkopen en een quotum van twee ton; Zimbabwe heeft tien ton voorraad ter verkoop en wil daarna elk jaar vijf ton kunnen afzetten. Niet zo maar aan louche figuren en instellingen. De export zal streng worden gecontroleerd, bezweren de landen.

Wie wil begrijpen waarom actiegroepen als Save the Elephants er desondanks fel tegen gekant zijn, doet er goed aan de autobiografie van Richard Leakey te lezen: Olifantenoorlogen (de vertaling verscheen eerder dit jaar bij uitgeverij het Spectrum). Leakey was hoofd van de Keniaanse wildparken, de Kenya Wildlife Service (KWS), van 1989 tot 1994. Zijn boek is een pleidooi voor een totaal verbod op ivoorhandel, dat rigoureus wordt gehandhaafd. Zijn betoog: zodra er vraag ontstaat, neemt de stroperij toe.

Meteen nadat president Daniel arap Moi aan Leakey (de vroegere directeur van het nationale museum en zoon van Louis en Mary Leakey, die elk bijzondere ontdekkingen deden over het ontstaan van de mensheid in Oost-Afrika) had gevraagd orde op zaken te stellen bij de dienst wildbeheer, stelden de twee een daad.

Leakey liet de olifantstanden die van stropers in beslag waren genomen op een hoop gooien. De berg ivoor was zes miljoen dollar waard, maar toch stak de Keniaanse president Daniel arap Moi er de brand in. Het was groot nieuws op 18 juli 1989. Een dure symbolische actie, die van ivoor een besmet artikel maakte.

Leakey trof een corrupte en gedemoraliseerde dienst aan. In dertig jaar was het aantal olifanten gedaald van 150 duizend tot twintigduizend. Hij moest optreden tegen ondergeschikten die samenwerken met de benden stropers. Hij moest de politie buiten de deur zetten en een eigen gewapende parkwacht organiseren met mensen die hun wapen niet misbruikten om wat bij te verdienen. Hij kreeg te maken met corrupte ambtenaren op het ministerie en politici met verdachte connecties. Zelden zal iemand zo snel zoveel machtige vijanden hebben gemaakt.

De strijd tegen de stropers was bloedig. Aan de kant van de parkwachters en die van de stropers vielen tientallen doden. De gedode stropers waren vaak arme sloebers (uit Somalië) die door rijke opdrachtgevers aan het werk waren gezet en hun dood deed Leakey geen vreugde. Maar de stropers waren goed bewapend en gevaarlijk. Om een eind te maken aan het noodzakelijke bloedbad, was het opdrogen van de ivoormarkt absoluut een vereiste. Die gedachte verklaart het fanatisme waarmee Leakey het verbod verdedigde en dat nog steeds doet.

In de jaren negentig kwam het stropen van olifanten in Kenia vrijwel tot stilstand. Maar de afgelopen jaren werden er weer olifanten gedood voor hun slagtanden. De KWS vond vorig jaar 57 olifantenlijken zonder tanden. Dat aantal zal dit jaar waarschijnlijk beduidend hoger liggen.

De tekenen dat de smokkel in ivoor bloeit zijn talrijk. Azië is de markt. Daar is zo huisgehouden onder de olifanten dat er veel ivoor uit Afrika wordt ingevoerd, dat vaak verwerkt als Aziatische 'kunstvoorwerpen' met toeristen naar Europa gaat. In juli werd een handelaar uit Hongkong in Zambia opgepakt. Een partij van 532 olifantstanden en 41 duizend Japanse ivoren zegels was in Singapore onderschept. Het ivoor werd via Malawi, Zimbabwe en Zuid-Afrika naar Japan gesmokkeld.

De reactie van Richard Leakey: 'Het is volkomen duidelijk dat geen van deze landen de capaciteit hebben om een legale ivoorhandel te regelen.' Hij heeft volkomen gelijk.