Elk bos een klimaatbos

Jonge sprieten in de Zeeuwse klei – veel meer is het nog niet. Ook de omvang wekt nog geen associatie met de Veluwe. Van de ‘46 voelbalvelden’ (23 hectare) die het bos groot moet worden, moeten nog 16 voetbalvelden worden aangeplant. Maar over een paar jaar zal het er echt staan, verzekert Staatsbosbeheer: het eerste klimaatbos van Zeeland, gevestigd aan de Kooijmansweg in Renessse.

Afgelopen juni werd ermee begonnen. Het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit betaalde de grond, Staatsbosbeheer is verantwoordelijk voor aanleg en beheer, en energiemaatschappij Delta trok de portemonnee voor de laatste gaten in de begroting – 230 duizend euro groot. Het bedrijf dat in Zeeland óók een nieuwe kerncentrale wil bouwen, zocht een project waarbij de inwoners van de provincie ‘een warm gevoel krijgen’, zegt woordvoerder Ger-Jan van den Elsen.

Dat de bomen in het Delta Klimaatbos de komende vijftig jaar zevenduizend ton CO2 gaan opnemen, was voor het bedrijf ook commercieel aantrekkelijk. Wie extra CO2 (het broeikasgas dat verantwoordelijk is voor opwarming van de aarde) vastlegt, kan producten ‘klimaatneutraal’ maken.

‘Met deze actie zijn wij in staat 2600 huishoudens een jaar lang te voorzien van groen gas’, schreef de energiemaatschappij. ‘Het verkochte gas kan nu het predikaat ‘groen’ krijgen.’ Dat was een mooi verkoopargument, want bij andere energiemaatschappijen betalen klanten anderhalf of twee cent extra per kubieke meter voor klimaatneutraal gemaakt gas.

De verwarring op klimaatgebied is groot. Zodra het gaat om ‘klimaatneutrale’ producten kan een normaal mens snel de weg kwijtraken. Deze week bleek dat zelfs de zes grootste bedrijven die CO2-compensatie verhandelen, het onderling niet eens kunnen worden over de manier waarop dat moet worden geregeld.

Klimaatprojecten waren altijd al ingewikkeld. Bossen worden om allerlei redenen al eeuwen aangelegd, en energiebesparing is al sinds de oliecrisis van de jaren zeventig aantrekkelijk. De vraag wat ‘extra’ wordt gedaan voor het klimaat is dus lastig te bepalen. Maar onder strenge voorwaarden kunnen klimaatprojecten volgens experts wel degelijk bijdragen aan de oplossing van het probleem. Zolang de spelregels duidelijk zijn, en iedereen zich eraan houdt.

Dat valt niet altijd mee, zoals ook in Zeeland blijkt. Want hoe gaat het met het Delta Klimaatbos vier maanden na het startschot: is de verkoop van groen gas al begonnen?

‘Nee, en dat zal ook niet gebeuren’, zegt woordvoerder Van den Elsen. Hij spreekt over de beslissing van juni alsof die stamt uit een lang vervlogen tijdperk. ‘We zouden de CO2-opbrengst inderdaad gebruiken voor groen gas. Maar onze gedachten over groen gas zijn veranderd. Tegenwoordig denken we dan niet meer aan klimaatneutraal gas, maar aan biogas en aan gas uit vergistingsinstallaties. We zien het klimaatbos vooral als een educatief project. Maar we hadden het kunnen gebruiken voor klimaatcompensatie. Het bos is additioneel. Het voldoet aan alle eisen voor de opslag en verkoop van CO2.’

Het publiek is er niet over ingelicht, geeft hij toe. Bij deze dan: het Zeeuwse groene gas uit het Delta Klimaatbos komt er dus niet.

In Nederland is het bedrijf Klimaatneutraalgroep marktleider in de verkoop van CO2-compensatie. Veel consumenten aarzelen nog, maar wie wil, kan niet alleen vliegreizen en autokilometers klimaatneutraal maken, maar ook andere consumentenbestedingen (via een groene creditcard) of gasgebruik. De markt groeit nog steeds. Maar volgens de marktleider is er dringend behoefte aan heldere, strenge en uniforme regels. Het convenant waarin de aanbieders hun regels over klimaatneutrale producten willen vastleggen, gaat het bedrijf niet ver genoeg.

Dus sloot Klimaatneutraalgroep zich aan bij ICROA, een internationale organisatie van vergelijkbare compensatiebedrijven. ‘Die gaat een stap verder en stelt strikte eisen aan de kwaliteit en certificering van de gebruikte compensatieprojecten. Voor een stabiele ontwikkeling van de CO2-compensatiemarkt is deze kwaliteitsgarantie van essentieel belang.’

Hoe belangrijk garanties zijn, merkte het bedrijf begin dit jaar zelf. Toen bleek dat sommige van de eigen projecten niet deugden of niet waren gecertificeerd. Ook andere aanbieders hadden hun website volstaan met projecten die er op het eerste gezicht prachtig uitzagen, maar bij nader inzien minder voorstelden. Zo noemde Trees for Traveleen al lang bestaand bosje in Limburg ineens ‘klimaatbos’. Tot in de Tweede Kamer werd daar schande van gesproken. Maar minister Cramer van Milieu zei te vertrouwen in zelfregulering.

De vijf andere aanbieders (Essent, Visa Greencard, Greenchoice, Rabobak en Trees for Travel) vinden de strenge eisen van Klimaatneutraalgroep niet allemaal nodig. Vooral op het gebied van de boekhoudkundige verantwoording lopen de meningen uiteen, zegt Michiel Rexwinkel van Greenchoice. ‘Soms maken verplichte accountantsverklaringen het product onnodig duur en kun je evengoed vertrouwen op collegiale toetsing.’ In de praktijk voldoet alle aangeboden CO2-compensatie volgens hem aan de eisen.

En het mooie is dat de klant kan kiezen, vindt hij. Zo heeft Greenchoice sinds kort maar liefst twéé soorten groen gas in de aanbieding. De ene soort is gratis en wordt gecompenseerd via bosbescherming. De andere kost anderhalve cent per kuub extra en wordt gerealiseerd via energieprojecten. Nummer 2 draagt het goedkeuringsstempel van de samenwerkende klimaatcompensatiebedrijven. Nummer 1 niet, want het beschermen van bomen is niet goedgekeurd als klimaatcompensatie.

Vindt Rexwinkel dat ook niet verwarrend? ‘Nee, waarom? Beide keuzen zijn goed, maar bij de één komen er wat kosten bij voor certificering. De consument kan gewoon zijn eigen keuze maken.’

Klimaatbossen spreken tot de verbeelding. Ze houden zichtbaar CO2 vast in de vorm van bomen en leveren hun prestatie op een directe manier – in tegenstelling tot duurzame energieprojecten die niet garant staan voor minder broeikasgas, maar voorkomen dat er méér in de atmosfeer terechtkomt. In februari betaalden 40 duizend particulieren een boom voor het nieuwe, hartvormige klimaatbos van Natuurmonumenten in de Flevopolder. Ook die actie was vooral symbolisch. Veertig vliegtuigpassagiers met een retourtje Bonaire produceren meer broeikasgas CO2 dan het nieuwe bos per jaar kan vastleggen.

Het ministerie van Verkeer en Waterstaat compenseert sinds 2006 de kilometers van haar dienstauto’s in een ander Nederlands ‘klimaatbos’: de Mieden in Oost-Friesland. Staatsbosbeheer was een van de initiatiefnemers, net als in Zeeland. En ook in Friesland gaat het om een bos dat al vrijwel op de ouderwetse manier was gerealiseerd, op een deel van de financiering na. ‘Soms is het moeilijk de financiering rond te krijgen’, zegt bosecoloog Sander Wijdeven van Staatsbosbeheer. ‘Dan kun je wel dertig jaar gaan wachten tot het op een gewone manier lukt, maar je kunt óók klimaatgeld aantrekken.’

Zijn collega in Zeeland, Anton van Haperen, bevestigt de procedure. ‘Ik zal niet beweren dat er geen andere manier zou zijn geweest om hier bos te krijgen. Men staat niet in rij voor dit soort projecten. Maar als Delta niet bereid was geweest, waren we op zoek gegaan naar een andere financier.’

Bossen die er anders waarschijnlijk toch wel zouden komen, heten nu dus klimaatbos. Mag dat? Jawel, zegt bosexpert Eveline Trines, die jarenlang voor de Verenigde Naties klimaatbossen controleerde. Als klimaatgeld echt de enige oplossing is, mag het verkocht worden als klimaatproject. Dat moet dan overigens wel objectief worden onderzocht en worden gecertificeerd, zegt ze. Bij het Zeeuwse project was dat al bijna gebeurd.

Maar toen kwam er een kink in de kabel. Bossen die sinds 1 januari dit jaar in Nederland worden aangelegd, worden óók meegeteld in de prestatie van de Nederlandse staat om de klimaatdoelstellingen van Kyoto te halen. De CO2-opbrengst wordt daarmee al ingeboekt in de nationale klimaatboekhouding. Ze kan dan niet nóg een keer worden verkocht. Waarschijnlijk was dat dus de echte reden voor het schrappen van het Zeeuwse groengasplan – maar moeilijker uit te leggen in termen van public relations.

Ecoloog Wijdeven ziet het probleem, maar pleit voor een minder strenge blik. Het gaat er toch om zoveel mogelijk bos in Nederland te krijgen? De vraag of de dienstauto’s van Verkeer en Waterstaat ook echt volgens de officiële regels klimaatneutraal rijden, is dan minder belangrijk. ‘Dit is gewoon een afspraak geweest tussen twee partijen.’

Klimaatbossen zijn vooral óók nuttig voor educatie en gevoel, zegt hij. ‘Je laat zien wat er kan en hoe het werkt. In de Flevopolder heb je een bos als gedenkplaats voor mensen die aan kanker zijn overleden. Prima toch? Het gaat om het verhaal – het informatiebord dat erbij staat. Het bos zelf is gelijk.’