Einde van eigen risico is nog lang niet in zicht: in 2018 zal het naar 400 euro stijgen

Wat gaat met het eigen risico gebeuren?

Het eigen risico in de zorg stijgt volgend jaar van 385 euro nu naar 400 euro. Dat staat in de begroting die het demissionaire kabinet op Prinsjesdag presenteert. Daarin staat ook de verwachting dat de zorgpremie in 2018 omhoog gaat met een bedrag van circa 6 euro per maand per persoon ouder dan 18 jaar. De zorgverzekeraars hebben tot 19 november om de premies vast te stellen.

Doordat de lonen in de zorgsector stijgen, gaan de zorgkosten omhoog. De wet zegt dat het eigen risico dan automatisch mee omhoog moet. Het demissionaire kabinet kan die wet niet meer aanpassen. Het nieuwe kabinet wel. Of in de jaren na 2018 het eigen risico doorstijgt, is dan ook een keuze van de vier partijen die nu onderhandelen over de vorming van een nieuw kabinet.

Van die partijen willen CDA en ChristenUnie het eigen risico met circa 100 euro verlagen. VVD en D66 laten het onaangeroerd. Het Centraal Planbureau gaat ervan uit dat als dat gebeurt, het eigen risico in 2021 vanzelf uitkomt op 480 euro. De zorgpremie is dan 1.532 euro per jaar. De meeste partijen in de Tweede Kamer hebben afschaffen of verlagen van het eigen risico in hun verkiezingsprogramma's staan.

Dan gaat het eigen risico toch zeker omlaag?

Die kans is klein. Neem alleen de verlaging die CDA en ChristenUnie voorstellen. Die 100 euro is bijna hetzelfde bedrag als de verhoging die het CPB voorspelt als het nieuwe kabinet niets doet. Op zijn best houdt dat kabinet het eigen risico dan ook op het huidige peil. Dat alleen al kost circa 1,1 miljard per jaar. Afschaffing van het eigen risico, waarmee bijvoorbeeld de SP campagne voerde, zou bijna 5 miljard per jaar kosten.

Verlagen of gelijk houden van het eigen risico, terwijl de zorgkosten stijgen, leidt tot hogere zorgpremies. Dat is een tegenvaller voor de schatkist, want bij een hogere premie gaat automatisch de zorgtoeslag voor lage inkomens omhoog. Zo wil het demissionaire kabinet de zorgtoeslag 130 euro verhogen, deels om de verwachte zorgpremiestijging te compenseren.

Werkt dat eigen risico eigenlijk wel?

Het eigen risico is een instrument om zorguitgaven te beïnvloeden, maar in de grond bedoeld om zorggedrag te sturen. Het bedrag moet hoog genoeg zijn om overbodige zorg te ontmoedigen, maar niet zo hoog dat mensen noodzakelijke zorg gaan mijden. Uit onderzoek blijkt dat die balans er niet meer is: 385 euro is voor veel zorgbehoevenden niet op te brengen. Denk aan ouderen en chronisch zieken die er elk jaar vanuit moeten gaan dat ze het volledige eigen risico zullen opsouperen.

Uit een peiling van Kantar Public (voorheen TNS/Nipo) blijkt dat in 2016 één op de tien Nederlanders zorg uitstelt of volledig mijdt om het eigen risico uit te sparen. Dat gebeurde in 2015 minder vaak. Het eigen risico heeft hoe dan ook gedragseffecten. Mensen die het eigen risico voor het jaar hebben opgebruikt, vragen extra en zelfs overbodige zorg. Eén op de acht Nederlanders heeft dat vorig jaar wel eens gedaan, één op de twintig vaker.

Hoe nu verder?

Het eigen risico speelde een grote rol in de verkiezingscampagne. Kiezers stemmen in met het instrument, maar niet ter hoogte van 385 euro. Uit peilingen blijkt dat circa 220 euro op de meeste steun kan rekenen. Het lijkt er niet op dat het nieuwe kabinet de daarvoor benodigde 2 miljard euro wil reserveren. Een groot deel van de tegenvallende beschikbare financiële ruimte van het nieuwe kabinet gaat immers al naar de zorg: de verpleegzorg krijgt er uiteindelijk ruim 2 miljard extra bij.

Tegelijk is zeker dat de zorgkosten de komende kabinetsperiode verder zullen stijgen. En daarna ook. Pas in 2040 komt iets dat als een keerpunt kan worden gezien. Dan gaat het aantal ouderen als percentage van de bevolking dalen. Tot dat jaar stijgen de zorguitgaven harder dan de economische groei, naar maar liefst 15 procent van de omvang van de economie. Een verhoging van het eigen risico is de komende jaren waarschijnlijker dan een verlaging.