Eet meer aspirine en koude aardappelen

ROND DE eeuwwisseling is bekend of dikke-darmkanker valt te voorkomen met eenvoudige middelen als aspirine en onverteerbaar zetmeel. Over vijf jaar loopt een Europese studie af waarin wordt onderzocht of beide stoffen verhinderen dat goedaardige darmpoliepen ontaarden in kwaadaardige gezwellen van de dikke darm.

Deelnemers aan het onderzoek zijn jonge patiënten met een erfelijke vorm van dikke-darmkanker, de zogenoemde familiaire darmpoliepen (FAP). Ongeveer een procent van alle gevallen van dikke-darmkanker komt voor rekening van deze aandoening. Bij FAP-patiënten ontstaan al op jonge leeftijd grote aantallen darmpoliepen, die zonder ingrijpen in vijftien tot twintig jaar tot echte dikke-darmtumoren uitgroeien.

FAP-patiënten worden jaarlijks inwendig onderzocht, teneinde vast te stellen of het moment gekomen is om de talloze poliepen operatief te verwijderen. Juist deze permanente bewaking van de ziekte maakt het mogelijk het experiment met aspirine en onverteerbaar zetmeel uit te voeren. Voor proefpersonen zonder voorboden van darmkanker zou een jaarlijks darmonderzoek te belastend zijn en daarom niet verantwoord.

Het lijkt nogal verbazingwekkend dat aspirine en onverteerbaar zetmeel in staat zouden zijn de overgang van goedaardige woekeringen van het dikke-darmslijmvlies naar kwaadaardige gezwellen af te remmen. Toch zijn er de afgelopen vijf tot tien jaar steeds meer aanwijzingen verzameld dat juist deze stoffen het risico op het ontstaan van darmkanker kunnen verkleinen.

De eerste studies over het verband tussen aspirinegebruik en de kans op dikke-darmkanker dateren van het eind van de jaren tachtig. Die onderzoeken zijn daarna herhaaldelijk bevestigd, met als voorlopige conclusie dat regelmatig aspirinegebruik (om de dag een tablet) de kans op de ontwikkeling van darmkanker om en nabij halveert.

Hoe aspirine in dit verband werkt, is onbekend, zegt dr H. Vasen, medisch directeur van de Stichting Opsporing Erfelijke Tumoren in Leiden en coördinator van het Nederlandse deel van de nieuwe Europese studie. 'Vermoed wordt dat aspirine de aanmaak van prostaglandines afremt. Maar het fijne daarvan moet nog worden uitgezocht.'

Het gebruik van onverteerbaar zetmeel om dikke-darmkanker te voorkomen, doet wat vertrouwder aan. Al veel langer is bekend dat het risico op darmkanker afneemt naarmate de dagelijkse voeding meer onverteerbare bestanddelen (voedingsvezel) bevat.

Voedingsvezel is een verzamelterm voor plantaardige bestanddelen - cellulose of andere polysacchariden, zoals pectine in appels of citrusvruchten en lignine in tarwe en groenten - die niet door de natuurlijke enzymen van het menselijk spijsverteringsstelsel kunnen worden afgebroken.

Al in 1969 opperde de Engelse tropenarts Burkitt een omgekeerd verband tussen de hoeveelheid voedingsvezel en de kans op dikke-darmkanker. Burkitt baseerde zijn hypothese op de waarneming dat onder Afrikanen deze vorm van kanker veel minder vaak voorkomt dan onder de westerse bevolking, terwijl zij als gevolg van hun hoofdzakelijk plantaardige voeding veel meer ontlasting produceren dan de doorsnee-westerse mens.

De verklaring die doorgaans wordt gegeven, is dat naarmate er meer onverteerbare voedingsbestanddelen in de dikke darm zitten, er meer galzouten worden gebonden. Deze agressieve zouten kunnen de cellen van het darmslijmvlies aantasten. Tegelijk wordt de hele darminhoud sneller weggewerkt. Eventuele kankerverwekkende stoffen in de voeding komen daardoor minder lang in contact met het darmslijmvlies en krijgen dus minder kans de darmcellen te beschadigen.

Het gebruik van onverteerbaar zetmeel in het Europese experiment, waaraan zo'n vierhonderd FAP-patiënten moeten gaan deelnemen, heeft echter een andere achtergrond. Sinds een jaar of tien breekt het inzicht door dat de dikke darm in het spijsverteringsstelsel niet alleen de functie heeft om zout en water weer op te nemen (waarbij tegelijk de ontlasting compacter wordt), maar dat zich er nog meer afspeelt.

Bacteriën in de dikke darm zetten onverteerbare koolhydraten uit de voeding door gisting om in zogenoemde korte-keten-vetzuren, kooldioxyde en waterstof, en eventueel methaan. De vetzuren, waaronder butyraat (boterzuur), worden weer door de dikke darm opgenomen en dienen als brandstof voor onder meer de darmcellen. Vijf tot tien procent van de energiebehoefte van de mens wordt gedekt door de vorming van korte-keten-vetzuren uit onverteerbare koolhydraten.

Butyraat doet echter nog meer. Uit laboratoriumproeven met gekweekte tumorcellen blijkt dat dit vetzuur de kwaadaardige ontwikkeling van kankercellen afremt; het vermenigvuldigingsproces wordt vertraagd en de cellen gaan zich eerder differentiëren in plaats van gewoon door te groeien.

Verder is duidelijk geworden dat hoe onverteerbaarder een koolhydraat is, des te meer korte-keten-vetzuren en dus ook butyraat er in de darm wordt gevormd. Tegen deze achtergrond is in het experiment met de FAP-patiënten gekozen voor onverteerbaar zetmeel. Dit komt voor in onder meer groene bananen en koude aardappelen.

De komende jaren moet blijken of de gunstige invloed van butyraat op kankercellen dat in de reageerbuis te constateren valt, zich ook voordoet in de dikke darm van FAP-patiënten. Zou dat het geval zijn, dan zullen, zo denkt Vasen, ook mensen zonder een erfelijke vorm van darmkanker kunnen profiteren van de bevindingen.

Immers, ook in de 95 procent van de gevallen van darmkanker waarin erfelijke factoren geen rol lijken te spelen, doet zich een langzame ontwikkeling van goedaardige gezwellen naar kwaadaardige tumoren voor.

Als onverteerbaar zetmeel en aspirine die overgang weten te blokkeren, zou het wetenschappelijk onderzoek naar een zeldzame vorm van erfelijke darmkanker een heel concreet resultaat gaan opleveren, dat niet alleen van belang is voor de direct betrokken FAP-patiënten, maar voor een veel breder publiek. Dikke-darmkanker is, na longkanker en borstkanker, nog steeds de derde vorm van kanker, en een belangrijke oorzaak van overlijden.

Gerbrand Feenstra